در فضا چه اتفاقی برای جسد انسان می‌افتد و بدن چگونه تجزیه می‌شود؟

راز بقا: فضا یک مکان خشن با دمایی در حد انجماد، پرتو‌های زیان‌بار و تقریبا بدون هوا است. با این اوصاف، برای جسد فضانورد درگذشته‌ای که در فضا و در معرض این شرایط سخت قرار بگیرد چه اتفاقی می‌افتد؟

به گزارش راز بقا؛ لایوساینس با انتشار گزارشی در‌این‌باره می‌نویسد بیایید فضانوردی را تصور کنیم که طی یک راهپیمایی فضایی، ناگهان به فضا سقوط می‌کند و تنها چند دقیقه بعد بر اثر ایست قلبی می‌میرد.

البته این اتفاق هرگز رخ نداده است و مرگ همه ۲۱ نفری که تا‌کنون در فضا جان باخته‌اند، در اثر سانحه ناگهانی بوده است. در واقع این ۲۱ نفر در جریان پنج ماموریت فضایی که سه تای آن‌ها متعلق به سازمان فضایی ناسا بود و دو تا نیز به اتحاد جماهیر شوروی تعلق داشت، به سرنوشتی مرگبار دچار شدند.

اما از این گذشته، در صورتی که یک نفر از فضانوردان در جمع سایر فضانوردان به هر دلیلی جانش را از دست بدهد، سایرین با پیکر بی‌جان او چه خواهند کرد؟ نخستین پاسخ این است که سایر فضانوردان برای پرهیز از خطر آلودگی در اثر تجزیه پیکر همکارشان، مجبورند کاری انجام دهند و آن هم چیزی نیست جز رها کردن جنازه در فضا.

اما به راستی آن بیرون در فضا چه اتفاقی برای جسد بی‌جان انسان خواهد افتاد و بدن چگونه تجزیه می‌شود؟

جیمی وو، مهندس ارشد در موسسه تحقیقاتی سلامت فضانوردان (TRISH) در کالج پزشکی بیلور در تگزاس، در گفتگو با لایو‌ساینس می‌گوید در شرایط خلاء کم‌فشار فضا، هر مایعی از سطح بدن -پوست، چشم، دهان، گوش و ریه‌ها- بلافاصله به گاز تبدیل خواهد شد.

به گفته او، رگ‌های خونی نزدیک به سطح بدن نیز ممکن است پاره شوند و حتی پس از مرگ نیز خون‌ریزی کنند.

جیمی وو همچنین می‌گوید که آب باقیمانده در بدن احتمالا منجمد خواهد شد، چرا که دمای پایه فضا به منفی ۲۷۰.۴۵ سانتی‌گراد می‌رسد. به گفته او، افزون بر انجماد، از دست دادن مایعات می‌تواند سبب بروز حالت مومیایی شود که به‌طورکلی بدن را حفظ می‌کند. از این رو پیکر انسان به یک بدن دهیدراته معلق در فضا تبدیل می‌شود.

در واقع هر فضانوردی که بدون لباس فضایی در معرض شرایط سخت فضا قرار بگیرد، به این سرنوشت دچار می‌شود. اما اینکه پس از آن چه اتفاقی می‌افتد بستگی به این دارد که باکتری در اطراف وجود داشته باشد یا خیر.

تحقیقات در ایستگاه فضایی بین‌المللی نشان داده‌اند که باکتری‌ها قادرند دست‌کم به مدت سه سال در فضا زنده بمانند. اگر باکتری‌ها هنوز روی بدن زنده باشند، تحلیل بدن شروع می‌شود.

اگرچه بیشتر نواحی فضا بسیار سرد است، اما ممکن است گرم هم باشد. دمای سطح ایستگاه بین‌المللی از حدود منفی ۲۰۰ تا مثبت ۲۰۰ درجه سانتی‌گراد متغیر است. واقعیت این است که تجزیه پیکر بی‌جان در یک محیط گرم‌تر بسیار تسریع می‌شود.

پرتو‌های قدرتمند در فضا نیز احتمالا بر روی بدن تاثیر خواهند گذاشت، این پرتو‌ها پیوند‌های کربنی را می‌شکنند و سبب تجزیه پوست و ماهیچه‌ها می‌شوند.

پس از آن که جسد از فضاپیما به بیرون پرتاب شود، جسم دهیدراته و در حال تجزیه بر اساس جهتی که در آن به بیرون رانده شده است به مدار می‌رود و به حرکتش ادامه می‌دهد، مگر اینکه در مسیرش با جسم دیگری روبرو شود.

مایلز هریس، دانشجوی دوره دکتری در موسسه کاهش خطرات و بلایا در دانشگاه کالج لندن، در گفتگو با لایو‌ساینس بر این باور است که با در نظر گرفتن حجم زباله‌های فضایی و ماهواره‌هایی که در مدار زمین قرار دارند، امکان برخورد جسد با اجرامی از این دست وجود دارد.

ناسا می‌گوید در چنین حالتی برای جلوگیری از خطر برخورد بین پیکر انسان بی‌جان با زباله‌های فضایی، باید بیشتر به اعماق فضا رفت و از مدار سیاره خارج شد. به گفته جیمی وو، برخورد میان جسدی سخت با ماهواره‌ها یا فضاپیما‌ها ممکن است خسارت جدی در هر دو به دنبال داشته باشد.

اگر جسد رها‌شده در فضا با ماهواره‌ها و زباله‌های فضایی برخورد نکند، در این صورت نیروی گرانش به مرور زمان آن را به آرامی به سوی زمین می‌کشد، به‌ویژه اگر رهاسازی جسد در فضا در مدار پایینی زمین یا در ارتفاع حدود دوهزار کیلومتری یا کمتر از زمین رخ داده باشد. در نهایت، در جریان فرایندی که احتمالا غم‌انگیزترین بخش رها شدن جسد بی‌جان در فضا خواهد بود، پیکر انسان وارد جو می‌شود و می‌سوزد.

با این حال، رهاسازی جسد از سفینه فضایی تنها گزینه تدفین فضانوردان نیست و روش‌های دیگری نیز وجود دارد که البته ممکن است از نظر بهداشتی خطراتی را برای سطح سیاره به همراه داشته باشد. افزون بر این، ناسا در حال ساخت و توسعه وسیله‌ای به نام «بادی‌بگ» است که می‌تواند پیکر انسان را به مدت ۴۸ تا ۷۲ ساعت در یک سفینه فضایی حفظ کند؛ و این زمان برای بازگرداندن جسد به زمین از ایستگاه فضایی کافی است.

اما این روش برای سفر‌های دوردست آینده فضایی از جمله مریخ که بازگشت از آن به زمین هفت ماه طول می‌کشد ناکارآمد است و فضانوردان باید روش دیگری برای انجام این کار پیدا کنند.

با در نظر گرفتن این که سفر‌های فضایی روز‌به‌روز به نواحی دورتری از فضا انجام می‌شود، ناسا در حال طراحی روش‌هایی برای مدیریت مرگ‌و‌میر فضانوردان آینده است. به گفته وو، صنعت پرواز‌های فضایی تجاری باید برای نحوه مدیریت تدفین در فضا از حالا برنامه‌ریزی کند. هریس نیز با تاکید بر لزوم برنامه‌ریزی برای تدفین در فضا گفت: «امیدوارم هرگز این اتفاق نیفتد، اما خب ممکن است؛ و اگر چنین شد بهتر است برای آن آماده باشیم.»

از بین ۲۱ نفری که تا‌کنون در فضا جانشان را از دست داده‌اند، دو فاجعه مرگ‌بار مربوط به ماموریت‌های شاتل فضایی ناسا بوده است. در ژانویه سال ۱۹۸۶ شاتل فضایی چلنجر تنها ۷۳ ثانیه پس از پرتاب منفجر شد و هفت نفر سرنشین آن جانشان را از دست دادند. دلیل وقوع این حادثه هوای سرد کیپ کاناورال اعلام شد که سبب شده بود برخی درزگیر‌های موشک، انعطاف‌پذیری خود را از دست بدهند.

حادثه مرگبار دیگر در پرواز‌های فضایی در فوریه ۲۰۰۳ رخ داد و در جریان آن، شاتل فضایی کلمبیا حین ورود به اتمسفر زمین متلاشی شد و هفت سرنشین آن کشته شدند.

از جمله حوادث دیگر منجر به مرگ در فضا، می‌توان به حادثه سال ۱۹۶۷ اشاره کرد که در آن، فضاپیمای سایوز۱ اتحاد جماهیر شوروی به دلیل خرابی چتر به زمین سقوط کرد و فضانورد حاضر در آن کشته شد.

سه فضانورد دیگر نیز سال ۱۹۷۱ در جریان یک حادثه کاهش فشار، جانشان را از دست دادند. این فضانوردان به مدت بیش از سه هفته در نخستین ایستگاه فضایی که اتحاد جماهیر شوروی در آن زمان تاسیس کرده بود سپری کردند. اما هنگامی که عازم زمین بودند، فشار فضاپیمایشان کاهش یافت و آن‌ها لباس فضایی به تن نداشتند.

افزون بر این‌ها، حادثه آپولو۱ نیز با وجود آن که هرگز زمین را ترک نکرد، در فهرست حوادث فضایی مرگ‌بار قرار می‌گیرد. در آن حادثه، آزمایش پیش از پرتاب سبب آتش‌سوزی درون فضاپیما شد و سه سرنشین آن جانشان را از دست دادند.