












راز بقا: قلعه زری، نامی است که در سالهای اخیر توجه ماجراجویان، باستاندوستان و حتی معدنکاوان را به خود جلب کرده است. این قلعه تاریخی که در استان خراسان جنوبی و نزدیکی شهر خوسف واقع شده، نهتنها قدمتی دیرینه دارد، بلکه شایعات و نشانههای بسیاری دربارهی وجود گنجی پنهان در دل خود دارد. گنج قلعه زری، ترکیبی از افسانه و واقعیت است؛ جایی که تاریخ، اسطوره و زمینشناسی با هم پیوند خوردهاند.
به گزارش راز بقا، قلعه زری در ۸۵ کیلومتری جنوب غربی بیرجند و در نزدیکی روستایی به همین نام واقع شده است. منطقهای کوهستانی و خشک، اما غنی از مواد معدنی. این موقعیت خاص باعث شده که هم در طول تاریخ مورد توجه ساکنان محلی و پادشاهان قرار گیرد، و هم در عصر حاضر به دلیل معادن مس، طلا و نقرهاش اهمیت اقتصادی بالایی داشته باشد.
اطلاعات دقیقی دربارهی زمان ساخت اولیهی این قلعه در دست نیست، اما برخی شواهد حاکی از آن است که قدمت آن به دوران پیش از اسلام بازمیگردد. به گزارش راز بقا با توجه به آثار باقیمانده از دیوارهای خشتی و معماری بومی، گمان میرود این قلعه در دورانهای مختلف بازسازی شده و بهویژه در دوران صفویه و قاجار، بهعنوان پناهگاه محلی یا مرکز نگهداری ثروتهای منطقه مورد استفاده قرار گرفته باشد.
نکتهای که قلعه زری را از سایر قلعههای تاریخی ایران متمایز میکند، وجود یکی از بزرگترین معادن فلزات گرانبهای ایران در مجاورت آن است. به گزارش راز بقا معدن قلعه زری که در دههی ۱۳۴۰ شمسی بهصورت رسمی کشف و ثبت شد، حاوی ذخایر بسیار غنی از طلا، نقره و بهویژه مس است. این معدن تاکنون صدها تن سنگ معدنی استخراج کرده و یکی از اصلیترین منابع اقتصادی استان به شمار میرود.
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
راز گنج پنهان پاسارگاد؛ اشیای طلایی و اسرار آرامگاه کوروش که تاریخ را به لرزه انداختند
داستان گنجهای هخامنشی؛ بزرگترین گنج جهان در ایران زیر خاک مدفون است!
گنجینه جیحون؛ مرموزترین و بزرگترین گنج هخامنشی که به طرز عجیبی از ایران به سرقت رفت
بومیان منطقه معتقدند که معدن قلعه زری تنها بخش کوچکی از گنج واقعی قلعه است. روایتهایی وجود دارد مبنی بر اینکه در دل کوههای اطراف قلعه، تونلهایی مخفی و دستساز وجود دارد که به خزانهای عظیم منتهی میشوند. این گنج، بنا بر افسانهها، متعلق به یکی از شاهزادگان یا حاکمان محلی بوده که در زمان حمله دشمن یا آشوب منطقه، ثروت خود را در این مکان دفن کرده است.
گزارشهایی غیررسمی از کشف اشیاء باستانی، ظروف فلزی، سکههای قدیمی و علائم حجاریشده بر دیوارههای سنگی اطراف قلعه وجود دارد. برخی افراد حتی از وجود درهایی سنگی و مخفی در کوهستان سخن گفتهاند که در برخی مواقع از سال (مثل زمان اعتدال بهاری یا تابستانی) زیر نور خاص خورشید نمایان میشوند.
گرچه هیچ سند تاریخی رسمی برای تأیید وجود «گنج افسانهای قلعه زری» وجود ندارد، اما شواهد و قرائن محلی، ترکیب معادن غنی، موقعیت سوقالجیشی منطقه، و روایات سینهبهسینهی مردم، این فرضیه را قوت میبخشد که قلعه زری چیزی فراتر از یک دژ سادهی تاریخی باشد.
افزون بر این، ساختار غیرمعمول برخی بخشهای معدن و وجود فضاهای خالی در عمق زمین که با اهداف معدنی همخوانی ندارند، فرضیهی «دفینه بودن» بخشهایی از منطقه را محتملتر میکند.
متأسفانه در سالهای اخیر، حفاریهای غیرمجاز توسط افراد سودجو و گنجیاب در اطراف قلعه زری افزایش یافته که نهتنها آسیبی جدی به محیط زیست و میراث فرهنگی منطقه وارد کرده، بلکه جان افراد زیادی را نیز به خطر انداخته است. سازمان میراث فرهنگی و نیروی انتظامی در چند نوبت موفق به کشف و ضبط دستگاههای گنجیاب و بازداشت متخلفان در این منطقه شدهاند.
پاسخ قطعی به این سوال سخت است. شاید بخشی از گنجینه تاریخی منطقه در دل همان معدن عظیم نهفته باشد و یا شاید هنوز در نقطهای نامعلوم، خزانهای دستنخورده باقی مانده باشد. به گزارش راز بقا اما آنچه مشخص است، لزوم حفظ این میراث تاریخی و طبیعی از تخریب، طمع و حفاریهای غیرمجاز است.
تنها راه قانونی و مطمئن برای کشف چنین گنجهایی، همکاری با سازمان میراث فرهنگی و استفاده از مطالعات علمی زمینشناسی و باستانشناسی است.
گنج قلعه زری، بیش از آنکه صرفاً گنجی مدفون از طلا و نقره باشد، گنجینهای از تاریخ، افسانه و طبیعت بکر ایران است. قلعهای که در دل خود داستانهایی شنیدنی، معادنی پربار و اسراری کشفنشده دارد. چه این گنج واقعی باشد و چه نه، اهمیت آن در ذهن و قلب مردم منطقه، بهاندازهی هر ثروتی باارزش است.