قارچ‌های خوراکی و سمی ایران؛ بیشترین قارچ ایران کجا رشد می‌کند و چطور قارچ خوراکی را از قارچ سمی تشخیص دهیم؟
ایران با تنوع اقلیمی‌اش زیستگاه انواع قارچ‌های خوراکی و سمی است. در این مقاله با نام علمی، محل رشد، فصل پیدایش و نکات ایمنی جمع‌آوری قارچ‌ها آشنا می‌شوید تا از خطر مسمومیت جلوگیری کرده و تجربه‌ای امن و لذت‌بخش از طبیعت‌گردی داشته باشید.
راز بقا: ایران با داشتن تنوع اقلیمی، ارتفاعات متنوع، جنگل‌های انبوه و مراتع کوهستانی، یکی از مناطق غنی از نظر گونه‌های قارچی در منطقهٔ خاورمیانه به‌شمار می‌رود. در این کشور ده‌ها نوع قارچ خوراکی و صد‌ها گونه قارچ سمی رشد می‌کنند که بسیاری از آنها از نظر ظاهری به‌سختی قابل تمایز هستند. از آن‌جایی که اشتباه در شناسایی قارچ ممکن است به مسمومیت شدید یا حتی مرگ منجر شود، شناخت علمی و دقیق قارچ‌ها بسیار حیاتی است. این مقاله از راز بقا به معرفی جامع قارچ‌های خوراکی و سمی ایران، بررسی علمی نام‌ها و طبقه‌بندی آنها، زمان و مکان رشدشان و نکات ایمنی مربوط به جمع‌آوری آنها می‌پردازد.
طبقه‌بندی کلی قارچ‌ها
به گزارش راز بقا، قارچ‌ها از نظر علمی به پادشاهی Fungi تعلق دارند و به دو دستهٔ اصلی خوراکی (Edible) و سمی (Poisonous) تقسیم می‌شوند. برخی گونه‌ها نیمه‌سمی یا غیرخوراکی‌اند که ممکن است باعث ناراحتی گوارشی شوند. از آن‌جا که شباهت‌های ظاهری میان گونه‌های سمی و خوراکی زیاد است، تشخیص آنها بر اساس تجربه و منابع علمی معتبر ضروری است.
قارچ‌های خوراکی رایج در ایران
قارچ‌های خوراکی رایج در ایران شامل گونه‌هایی مثل دکمه‌ای، صدفی و دنبلان هستند که بیشتر در مناطق مرطوب و جنگلی رشد می‌کنند.
یک. قارچ دنبلان کوهی (Tuber spp)
این قارچ زیرزمینی و ارزشمند معمولاً در مناطق کوهستانی غرب و جنوب غرب ایران، به‌ویژه استان‌های ایلام، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد رشد می‌کند. دنبلان کوهی در عمق ۵ تا ۲۰ سانتی‌متری خاک و در نزدیکی ریشهٔ درختان بلوط یافت می‌شود و با کمک سگ‌های تربیت‌شده کشف می‌شود.
دو. قارچ مورل (Morchella esculenta)
قارچی با ظاهری مشبک و توخالی است که در فصل بهار در مناطق کوهستانی استان‌های کرمانشاه، کردستان، چهارمحال‌وبختیاری و حتی بخشی از آذربایجان غربی رشد می‌کند. این قارچ به‌دلیل طعم لذیذش یکی از محبوب‌ترین قارچ‌های خوراکی وحشی در ایران محسوب می‌شود.
سه. قارچ صدفی (Pleurotus ostreatus)
در جنگل‌های مرطوب گیلان، مازندران، گلستان، ارسباران و ارتفاعات شمالی رشد می‌کند. این قارچ به‌شکل خوشه‌ای بر روی چوب درختان پوسیده دیده می‌شود و به‌راحتی قابل پرورش نیز هست.
چهار. قارچ دکمه‌ای (Agaricus bisporus)
رایج‌ترین قارچ خوراکی کشت‌شده است که در طبیعت ایران نیز به‌صورت وحشی در مراتع البرز، خراسان و زاگرس دیده می‌شود. به رنگ سفید یا قهوه‌ای روشن بوده و به‌صورت گسترده در مزارع تولید می‌شود.
پنج. قارچ شاه‌بلوطی (Boletus edulis)
یکی از بهترین قارچ‌های خوراکی در جهان است که در جنگل‌های ارسباران، جنگل‌های بلوط غرب کشور و ارتفاعات خنک یافت می‌شود. این قارچ دارای کلاهک قهوه‌ای مخملی و ساقهٔ ضخیم است.
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
قارچ سیلوسایبین یا مجیک ماشروم؛ گیاهی جادویی با کلاهک قهوه‌ای که انسان را به دنیای توهم می‌برد!
دمبل یا دنبلان گران‌ترین قارچ کوهی دنیا؛ کجا بیشترین دنبلان کوهی را دارد و چطور آن را پیدا کنیم؟
گیبلولا اتنبرویی؛ قارچی که مانند فیلم The Last of Us وارد بدن می‌شود و آن را کنترل می‌کند!
قارچ‌های سمی شایع در ایران
قارچ‌های سمی شایع در ایران مانند آمانیتا، زنگوله‌ای و شبه‌مورل با ظاهر فریبنده، تهدیدی جدی برای سلامت‌اند.
یک. قارچ کلاه‌مرغی سمی (Amanita phalloides)
یکی از مرگبارترین قارچ‌های جهان است که در جنگل‌های شمال کشور، به‌ویژه مازندران، گیلان و گلستان دیده می‌شود. این قارچ سبز متمایل به زیتونی بوده و به‌شدت سمی است.
دو. قارچ مرگ‌آور سفید (Amanita virosa)
ساقه سفید و باریک، کلاهک سفید و بوی دلپذیر دارد؛ اما تنها چند گرم از آن می‌تواند باعث نارسایی کبدی شود. در جنگل‌های گیلان و ارتفاعات البرز مشاهده شده است.
سه. قارچ شبه‌مورل سمی (Gyromitra esculenta)
از لحاظ ظاهری شبیه به مورل است، اما دارای سم‌های بسیار خطرناک است. در مناطق غربی و کوهستانی کشور مانند کردستان، همدان و زاگرس یافت می‌شود.
چهار. قارچ زنگوله‌ای (Galerina marginata)
بر روی تنهٔ درختان پوسیدهٔ جنگل‌های شمالی دیده می‌شود و حاوی سم‌های آمانیتین است. شباهت زیادی به قارچ‌های صدفی دارد.
پنج. قارچ جوهری (Coprinopsis atramentaria)
مصرف این قارچ همراه با الکل باعث مسمومیت شدید می‌شود. در مراتع مرطوب و چمن‌زار‌ها یافت می‌شود.
مناطق مستعد رشد قارچ در ایران
مناطق مستعد رشد قارچ در ایران شامل جنگل‌های شمال، دامنه‌های زاگرس و نواحی مرطوب غرب کشور هستند.
یک. منطقهٔ زاگرس
استان‌های غربی ایران مانند کرمانشاه، ایلام، کردستان، لرستان و کهگیلویه‌وبویراحمد از اصلی‌ترین زیستگاه‌های قارچ‌های خوراکی هستند. به گزارش راز بقا جنگل‌های بلوط، خاک مرطوب و بارندگی مناسب در بهار، شرایط ایده‌آلی برای رشد قارچ‌هایی، چون دنبلان کوهی (Tuber spp)، مورل (Morchella esculenta)، شاه‌بلوطی (Boletus edulis) و حتی برخی گونه‌های سمی مانند Gyromitra فراهم می‌کند. در مناطقی مانند دالاهو، پاوه، ثلاث باباجانی، باینگان، الیگودرز و کوه‌های اشترانکوه و زردکوه، قارچ‌چینان بسیاری در فصل بهار به جمع‌آوری قارچ می‌پردازند.
دو. شمال کشور و البرز
استان‌های گیلان، مازندران و گلستان به‌دلیل بارندگی بالا و رطوبت مستمر، از مناطق بسیار مستعد رشد قارچ هستند. در جنگل‌های سیاهکل، لاهیجان، ماسال، آستارا، کلاردشت، چالوس، کردکوی و گرگان، انواع قارچ‌ها از جمله صدفی (Pleurotus ostreatus)، زنگوله‌ای (Galerina marginata)، کلاه‌مرغی سمی (Amanita phalloides) و جوهری (Coprinopsis atramentaria) یافت می‌شوند. توجه به نکات ایمنی در این مناطق بسیار ضروری است.
سه. ارسباران (آذربایجان شرقی)
جنگل‌های پیر داغی، کلیبر، خداآفرین و نواحی مرزی ارسباران، زیستگاه قارچ‌های صدفی، شاه‌بلوطی، قارچ‌های جوهری و گونه‌های جنگلی ناشناخته‌اند. به‌دلیل وضعیت خاص آب‌وهوایی و تنوع اکولوژیک، این منطقه یکی از بکرترین نواحی قارچی ایران محسوب می‌شود.
چهار. ارتفاعات مرکزی و شرقی ایران
در مناطقی، چون دامنهٔ دماوند، طالقان، کوه‌های اطراف شاهرود، مهریز، نایین و اردستان، در شرایط خاصی قارچ‌های دکمه‌ای وحشی (Agaricus bisporus) و قارچ‌های زمین‌زی کم‌خطرتر دیده می‌شوند. البته به‌دلیل خشکی اقلیم، تراکم قارچ در این مناطق پایین‌تر است.
فصل‌های رشد قارچ در ایران
قارچ‌ها عمدتاً در دو فصل بهار (فروردین تا خرداد) و پاییز (مهر و آبان) رشد می‌کنند. به گزارش راز بقا در بهار، به‌ویژه پس از بارندگی، گونه‌های خوراکی مانند مورل، دنبلان، صدفی و شاه‌بلوطی رشد می‌کنند. در پاییز نیز انواع قارچ‌های چتری، جوهری و حتی سمی ظاهر می‌شوند. دمای بین ۱۰ تا ۲۰ درجه، رطوبت بالا و خاک اسیدی یا نیمه‌اسیدی از عوامل کلیدی برای رشد قارچ هستند.
نکات ایمنی مهم
هرگز بر اساس ظاهر یا بو، قارچ را خوراکی تصور نکنید.
از افراد بومی یا راهنما‌های متخصص در شناسایی استفاده کنید.
قارچ‌های جمع‌آوری‌شده را قبل از مصرف بپزید.
از مصرف قارچ‌های رشدکرده در کنار جاده‌ها یا مکان‌های آلوده خودداری کنید.
در صورت مسمومیت، فوراً به پزشک مراجعه شود؛ زمان در درمان بسیار حیاتی است.
شناخت دقیق گونه‌های قارچی ایران نیازمند ترکیبی از تجربه، منابع علمی و آگاهی محیطی است. ایران با داشتن مناطقی مانند زاگرس، جنگل‌های شمالی و ارسباران، یکی از غنی‌ترین کشور‌های منطقه در تنوع قارچ‌ها محسوب می‌شود. به گزارش راز بقا با این حال، وجود گونه‌های سمی خطرناک مانند Amanita phalloides یا Gyromitra esculenta نشان می‌دهد که هرگونه جمع‌آوری قارچ از طبیعت باید با نهایت احتیاط انجام گیرد. توجه به آموزش‌های ایمنی، استفاده از منابع علمی و خودداری از مصرف قارچ ناشناخته، می‌تواند جان بسیاری از علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی و خوراک‌های ارگانیک را نجات دهد.
لینک کپی شد
از میان خبرها
خواندنی‌ها
ارسال نظر
ویدیوهای برگزیده
دنیای گیاهان
علم و کیهان