دمبل یا دنبلان گران‌ترین قارچ کوهی دنیا؛ کجا بیشترین دنبلان کوهی را دارد و چطور آن را پیدا کنیم؟

راز بقا: دنبلان کوهی که با نام علمی Terfeziaceae شناخته می‌شود، نوعی قارچ خوراکی زیرزمینی است که بیشتر در مناطق خشک و نیمه‌خشک مانند خاورمیانه، شمال آفریقا و بخش‌هایی از آسیا رشد می‌کند. این قارچ‌ها، در برخی منابع به نام truffle بیابانی یا دنبلان بیابانی نیز شناخته می‌شوند.

به گزارش راز بقا، در ایران دنبلان کوهی با نام‌های محلی مانند دنبلان کوهی، کما یا کمأ شناخته می‌شود و در کنار مصرف غذایی، جایگاه ویژه‌ای در طب سنتی و فرهنگ بومی مردم دارد. عطر و طعم خاص، خواص دارویی، و دشواری در یافتن آن باعث شده که به یکی از خوراکی‌های کمیاب و ارزشمند در سفره‌ی ایرانی تبدیل شود.

دنبلان کوهی، که در برخی مناطق به نام ترافل ایرانی نیز شناخته می‌شود، نوعی قارچ زیرزمینی کمیاب و پرخاصیته است که در مناطق کوهستانی ایران، به‌ویژه در استان‌های ایلام، کردستان، کرمانشاه و لرستان، پس از بارندگی‌های بهاری رشد می‌کند. این قارچ‌ها طعمی خاص و عطری قوی و تند مشابه به سیر و قارچ دارند و معمولاً در اوایل بهار برداشت می‌شوند. قیمت آنها ممکن است به چند میلیون تومان در هر کیلو برسد.

مردمان جنوب ایران به ویژه در هرمزگان و فارس دُمبَل را جمع می‌کنند و پس از شستن و تمیز کردن می‌پزند و با برنج یا نان می‌خورند یا آن را کباب می‌کنند. به این نوع قارچ منطقه بستک خیر و منطقه بندر عباس خهر یا آغر می‌گویند. دُمبَل خوراکی خوشمزه و بسیار مقوی و برای درمان انواع بیماری مفید است است.

دسته‌بندی علمی و زیست‌شناسی

دنبلان‌های کویری جزو قارچ‌های خانواده‌ی Terfeziaceae از راسته‌ی Pezizales و شاخه‌ی Ascomycota هستند. از جمله جنس‌های مهم این خانواده می‌توان به Terfezia ،Tirmania و Mattirolomyces اشاره کرد.

این قارچ‌ها رابطه‌ی همزیستی (مایکوریزا) با ریشه‌ی گیاهان بیابانی مانند Helianthemum برقرار می‌کنند و از قند‌های گیاه استفاده می‌کنند و در عوض به جذب آب و مواد مغذی به گیاه کمک می‌کنند.

دنبلان کوهی در ایران

دنبلان کوهی در فصل زمستان و بهار و پس از بارش باران در زیر خاک رشد میکند وعلامتی مانند برامدگی و ترک خوردگی خاک است.

پراکندگی جغرافیایی

ایران با داشتن مناطق بیابانی گسترده، زیستگاه مناسبی برای رشد دنبلان کوهی است. به گزارش راز بقا استان‌هایی مانند خوزستان، کرمان، فارس، لرستان و سیستان و بلوچستان از جمله نواحی اصلی پیدایش این قارچ خوراکی هستند. این قارچ‌ها معمولاً در خاک‌های شنی یا لومی و در کنار گیاهان خاص رشد می‌کنند.

از گونه‌های رایج دنبلان کوهی در ایران می‌توان به Terfezia boudieri و Tirmania nivea اشاره کرد. این گونه‌ها از نظر رنگ، عطر، بافت و ارزش غذایی متفاوت هستند.

کاربرد‌های دنبلان کوهی در آشپزی ایرانی

دنبلان کوهی از جمله خوراکی‌های فصلی و محبوب در برخی مناطق ایران است. فصل برداشت آن معمولاً از اسفند تا اردیبهشت است و به دلیل بافت نرم و طعم خاکی و مغزی، در غذا‌های مختلفی استفاده می‌شود.

غذا‌های رایج با دنبلان کوهی

اُملت دنبلان: ترکیبی ساده ولی خاص از دنبلان خرد شده، تخم‌مرغ، پیاز داغ و ادویه. طعم بسیار قوی و متفاوت نسبت به املت‌های معمولی.

خوراک دنبلان: دنبلان را با گوشت (چرخ‌کرده یا تکه‌ای)، پیاز، زعفران و رب گوجه تفت می‌دهند. شبیه به خوراک قارچ‌ها ولی خوش‌طعم‌تر و لوکس‌تر.

پلوی دنبلان: دنبلان تفت‌داده شده با زعفران و دارچین که لابه‌لای برنج دم می‌شود. غذایی مجلسی و خوش‌عطر.

دنبلان در غذا‌های بین‌المللی: رنده‌شده روی پاستا، ریزوتو یا حتی تخم‌مرغ عسلی برای صبحانه‌های لوکس.

در طب سنتی، از جوشانده‌ی دنبلان کوهی برای تقویت بینایی، درمان عفونت‌های چشمی و افزایش قوای جسمی استفاده می‌شود.

ارزش غذایی و خواص دارویی

دنبلان کوهی یک ماده‌ی غذایی سرشار از پروتئین است و ترکیبات مغذی آن عبارتند از

پروتئین بالا (۲۰ تا ۳۰٪)

فیبر غذایی

اسید‌های آمینه ضروری

مواد معدنی مانند پتاسیم، فسفر، آهن و روی

ویتامین‌های گروه B و ویتامین C

بر اساس تحقیقات علمی، دنبلان کوهی دارای خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و ضدباکتری است و می‌تواند برای تقویت سیستم ایمنی و رژیم غذایی سالم بسیار مفید باشد.

زمان برداشت و شیوه‌ی جمع‌آوری

رشد دنبلان کوهی وابسته به بارندگی زمستانه است. پس از بارش‌های مناسب در زمستان، این قارچ‌ها در بهار در عمق ۵ تا ۱۵ سانتی‌متری خاک ظاهر می‌شوند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

هوم یا ریش بُز؛ گیاهی مقدس و توهم‌زا که ایرانیان آن را می‌پرستیدند و در افغانستان با آن شیشه تولید می‌کنند!

قات یا تریاک یمنی؛ «قات زدن» یعنی چه و چرا لُپ یمنی‌ها و سودانی‌ها همیشه متورم است؟!

کلاه میرحسن؛ گیاهی خارق‌العاده با خواص تصفیه‌کننده فلزات سنگین که بومی ایران است

یافتن آنها به دانش محلی نیاز دارد. برخی از جستجوگران از چوب‌های نازک، بیلچه یا حتی سگ‌های آموزش‌دیده استفاده می‌کنند. به گزارش راز بقا با این حال، بسیاری از بومیان با دیدن ترک‌های خاص روی سطح خاک یا تغییرات گیاهان میزبان، مکان آنها را تشخیص می‌دهند.

ارزش اقتصادی و تجاری

با توجه به تقاضای رو به رشد برای غذا‌های ارگانیک و طبیعی، دنبلان کوهی در بازار‌های محلی ایران از جایگاه خوبی برخوردار شده است. در شهر‌هایی مانند اهواز، کرمان، شیراز و زاهدان، این قارچ‌ها در فصل بهار به فروش می‌رسند.

قیمت آنها بر اساس موارد زیر متغیر است.

اندازه و وزن

رنگ و نوع

تازگی

میزان بارندگی آن سال (وضعیت عرضه)

در سال‌های اخیر، برخی تجار اقدام به صادرات دنبلان کوهی ایران به کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس کرده‌اند که در آن کشور‌ها به عنوان یک خوراکی لوکس محسوب می‌شود.

جایگاه فرهنگی و تاریخی

دنبلان کوهی در متون کهن پزشکی ایرانی و اسلامی ذکر شده است. ابوعلی سینا در کتاب «قانون در طب» به خواص دارویی آن اشاره کرده و آن را برای بینایی و گوارش مفید دانسته است.

در میان عشایر و روستاییان ایرانی، جمع‌آوری دنبلان کوهی یک فعالیت اجتماعی و خانوادگی محسوب می‌شود. این سنت، بخشی از فرهنگ شفاهی و میراث محلی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.

تهدیدات و چالش‌ها

با وجود پتانسیل بالای دنبلان کوهی، این گنجینه‌ی طبیعی با چالش‌هایی روبروست:

تغییرات اقلیمی: کاهش بارندگی و خشکسالی بر روی رشد سالانه تأثیر منفی دارد.

برداشت بی‌رویه: جمع‌آوری غیرمجاز و بی‌رویه ممکن است منابع آن را در درازمدت نابود کند.

تخریب زیستگاه: چرای بیش از حد دام‌ها و تخریب خاک کویری زیستگاه این قارچ‌ها را تهدید می‌کند.

کمبود پژوهش و سرمایه‌گذاری: تحقیقات علمی محدودی روی گونه‌های بومی ایران انجام شده است.

مزیت ایران در مقایسه جهانی

در حالی که اروپا به دلیل داشتن دنبلان‌های سیاه و سفید گران‌قیمت شناخته شده است، ایران به دلیل شرایط جغرافیایی‌اش پتانسیل انحصاری در منطقه برای تولید دنبلان کوهی دارد. به گزارش راز بقا برخلاف دنبلان‌های اروپایی که نیاز به درختان خاصی مانند بلوط یا فندق دارند، دنبلان‌های کویری ایران در خاک‌های طبیعی و ساده رشد می‌کنند.

این ویژگی می‌تواند ایران را به یکی از پیشگامان منطقه در زمینه برداشت، فرآوری و صادرات دنبلان کوهی تبدیل کند.

آینده دنبلان کوهی در ایران

برخی استارتاپ‌ها و فعالان غذایی ایرانی در حال توسعه محصولاتی از دنبلان کوهی هستند که شامل:

دنبلان خشک‌شده

پودر دنبلان

روغن دنبلان

دنبلان منجمد یا کنسروی

چنین فرآورده‌هایی می‌توانند بازار مصرف دنبلان کوهی را از حالت فصلی به یک بازار پایدار و چهار فصل تبدیل کنند.

به گزارش راز بقا دنبلان کوهی یا همان Terfeziaceae، یکی از خوراکی‌های طبیعی، مقوی و خوش‌عطر ایران است که هنوز در سطح جهانی ناشناخته مانده. با حفظ منابع طبیعی، آموزش روش‌های علمی برداشت و بهره‌برداری صحیح از آن، این قارچ می‌تواند به عنوان یک منبع اقتصادی پایدار و یک میراث فرهنگی در ایران شناخته شود.