قات یا تریاک یمنی؛ «قات زدن» یعنی چه و چرا لُپ یمنی‌ها و سودانی‌ها همیشه متورم است؟!

راز بقا: Cathae edulis، که به طور معمول به نام قات معروف است، گیاهی گل‌دهنده است که بومی منطقه شاخ آفریقا و شبه‌جزیره عربی است. این گیاه در طول قرون گذشته توجه زیادی به خود جلب کرده است، زیرا دارای خواص تحریک‌کننده است. عمدتاً برای اثرات محرکی که دارد مصرف می‌شود و در مناطق مختلف به شکل‌های گوناگون استفاده می‌شود. این مقاله از راز بقا به بررسی تاریخچه، مصرف، آنالیز علمی گیاه، و ارزیابی خواص مخدر این گیاه می‌پردازد.

تاریخچه قات

به گزارش راز بقا، تاریخچه Catha edulis به زمان‌های باستان برمی‌گردد. این گیاه بومی اتیوپی است و برای هزاران سال کشت می‌شده است. برگ‌های گیاه Catha edulis به دلیل اثرات روانگردان خود مصرف می‌شوند، به ویژه در یمن، سومالی، اتیوپی و مناطق اطراف.

در یمن، مصرف قات برای قرن‌ها جزئی از زندگی اجتماعی و فرهنگی بوده است. به گزارش راز بقا مدارک تاریخی نشان می‌دهند که عادت جویدن قات به قرن پانزدهم برمی‌گردد. این گیاه به قدری در فرهنگ یمنی جا افتاده بود که تا قرن بیستم کشت و مصرف آن به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی اجتماعی کشور تبدیل شد. مصرف قات در یمن به‌ویژه در میان مردان رواج دارد و این عادت به جلسات اجتماعی و بحث گروهی که در آن از اثرات گیاه لذت می‌برند، مرتبط است.

در خارج از شبه‌جزیره عربی و شاخ آفریقا، Catha edulis به دیگر نقاط دنیا گسترش یافته است، از جمله آسیای جنوب شرقی، خاورمیانه و حتی کشور‌های غربی، جایی که گاهی اوقات به طور تفریحی یا برای مراسم مذهبی استفاده می‌شود.

بررسی گیاه قات از منظر گیاهشناسی

Catha edulis گیاهی است از خانواده Celastraceae که به طور معمول در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری شاخ آفریقا و شبه‌جزیره عربی رشد می‌کند. این گیاه به صورت درختچه‌ای یا درختی کوچک با ارتفاعی بین ۱ تا ۵ متر مشاهده می‌شود. برگ‌های آن براق و سبز رنگ هستند و در اندازه‌های مختلف می‌توانند تا ۱۰ سانتیمتر طول داشته باشند. گل‌های کوچک و سفیدرنگ آن به صورت خوشه‌ای رشد می‌کنند و میوه آن نیز قرمز یا نارنجی رنگ است. گیاه Catha edulis عمدتاً برای برگ‌های تازه‌اش که حاوی آلکالوئید‌هایی مانند کاتینون و کاتین هستند، شناخته می‌شود.

مصرف قات در یمن و سایر کشور‌ها

در یمن، مصرف قات بخشی از زندگی روزمره بسیاری از مردم است. به طور سنتی، قات به شکل جویدن برگ‌های تازه مصرف می‌شود که معمولاً در اوایل صبح برداشت می‌شود. به گزارش راز بقا برگ‌ها حاوی آلکالوئید‌هایی مانند کاتینون و کاتین هستند که اثرات محرک مشابه با آمفتامین‌ها دارند. این مواد شیمیایی سیستم عصبی مرکزی را تحریک کرده و باعث افزایش هوشیاری و انرژی می‌شوند.

جلسات قات در یمن رویداد‌های اجتماعی هستند که معمولاً در بعدازظهر برگزار می‌شوند و ممکن است چندین ساعت طول بکشند. در این گردهمایی‌ها، افراد برگ‌ها را می‌جوند که باعث ایجاد احساس شادابی، افزایش اجتماعی بودن و گاهی هذیان‌های خفیف می‌شود. این عادت به طور عمیقی در فرهنگ یمنی ریشه دارد و قات اغلب به مهمانان به عنوان نشانه‌ای از مهمان‌نوازی ارائه می‌شود.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

وستریا فلوربوندای؛ زیباترین گیاه جهان که زنان ژاپنی با آن شوهر خیانتکار خود را می‌کشتند!

قارچ سیلوسایبین یا مجیک ماشروم؛ گیاهی جادویی با کلاهک قهوه‌ای که انسان را به دنیای توهم می‌برد!

هوم یا ریش بُز؛ گیاهی مقدس و توهم‌زا که ایرانیان آن را می‌پرستیدند و در افغانستان با آن شیشه تولید می‌کنند!

خارج از یمن، مصرف Catha edulis متفاوت است. در کشور‌های همسایه مانند سومالی و اتیوپی، جویدن قات نیز فعالیتی رایج اجتماعی است. در سومالی، قات در محیط‌های مشابه اجتماعی جویده می‌شود و اثرات آن برای افزایش گفت‌و‌گو و فراهم کردن حس شادابی موقت ارزشمند است. با این حال، باید توجه داشت که مصرف گسترده قات در این کشور‌ها نگرانی‌هایی در خصوص تاثیر آن بر بهره‌وری و سلامت به همراه داشته است.

در کشور‌های غربی، به ویژه در ایالات متحده و بریتانیا، قات در بسیاری از مناطق به دلیل خواص روانگردان آن به عنوان یک ماده کنترل‌شده طبقه‌بندی شده است. با این حال، هنوز هم در برخی از جوامع مهاجر از کشور‌های شرق آفریقا و شبه‌جزیره عربی مصرف می‌شود. علی‌رغم غیرقانونی بودن آن در بسیاری از مناطق، استفاده از قات به فرهنگ‌ها و عادات تفریحی مرتبط است.

ویژگی‌ها و جزئیات گیاه قات

Catha edulis یک درختچه یا درخت کوچک است که می‌تواند تا ارتفاع ۵ متر رشد کند. به گزارش راز بقا این گیاه با برگ‌های دراز و براق سبز مشخص می‌شود که به طور معمول برای جویدن برداشت می‌شوند. این گیاه به خانواده Celastraceae تعلق دارد و محدوده بومی آن شامل اتیوپی، سومالی و یمن است. در حالی که Catha edulis در اقلیم‌های نیمه‌گرمسیری و گرمسیری رشد می‌کند، در مناطق دیگر با اقلیم‌های مشابه نیز به‌طور موفقیت‌آمیز کشت شده است.

برگ‌های Catha edulis بخش مهمی از آن هستند، زیرا حاوی ترکیبات روانگردان هستند که خواص محرک گیاه را به ارمغان می‌آورند. برگ‌ها معمولاً تازه مصرف می‌شوند، زیرا اثرگذاری ترکیبات فعال به‌طور قابل‌توجهی پس از خشک شدن کاهش می‌یابد. این یکی از دلایلی است که مصرف قات به شدت به منطقه اصلی کشت آن وابسته است—چرا که برگ‌های تازه به‌راحتی به کشور‌های دوردست منتقل نمی‌شوند و این امر مصرف قات در فواصل طولانی‌تر را دشوار می‌کند.

از نظر شیمیایی، Catha edulis حاوی ترکیبات آلکالوئیدی متنوعی است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به کاتینون اشاره کرد. به گزارش راز بقا کاتینون یک محرک است که اثراتی مشابه با آمفتامین‌ها دارد و مسئول اصلی خواص روانگردان گیاه است. ساختار شیمیایی کاتینون باعث می‌شود که این ماده باعث افزایش ترشح دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز شود که به تبع آن، هوشیاری افزایش یافته و خلق‌وخو بالا می‌رود. استفاده طولانی‌مدت از قات می‌تواند منجر به ایجاد تحمل، وابستگی و عواقب منفی مختلف بهداشتی شود.

بررسی علمی قات

جامعه علمی مطالعات زیادی در مورد Catha edulis انجام داده است تا ترکیب شیمیایی و اثرات مصرف آن را بهتر درک کند. ترکیبات اصلی روانگردان موجود در برگ‌های قات، کاتینون، کاتین و نوراپی‌نفرین هستند. از میان این ترکیبات، کاتینون بیشترین قدرت را دارد و از نظر شیمیایی شباهت زیادی به آمفتامین‌ها دارد که اثرات تحریک‌کننده آن را توضیح می‌دهد.

مطالعات نشان داده‌اند که مصرف قات باعث بروز اثرات مختلف فیزیولوژیکی و روانی می‌شود. اثرات کوتاه‌مدت شامل افزایش هوشیاری، سرخوشی و بهبود روابط اجتماعی است. این اثرات معمولاً با یک دوره خستگی و احساس «پایین آمدن» همراه می‌شوند. استفاده طولانی‌مدت از قات با عواقب منفی مختلف بهداشتی، از جمله مشکلات دندانی، مشکلات گوارشی و احتمال بروز عوارض قلبی-عروقی مرتبط است. اثرات محرک قات همچنین می‌تواند به بی‌خوابی، اضطراب و تحریک‌پذیری منجر شود.

از نظر بیوشیمیایی، مصرف قات ترشح دوپامین را در مغز تحریک می‌کند که با لذت و پاداش همراه است. با این حال، استفاده بیش از حد از قات می‌تواند منجر به کاهش دوپامین شود و فرد به مصرف مکرر آن نیاز خواهد داشت تا همان اثرات را تجربه کند. این چرخه می‌تواند منجر به وابستگی و در برخی موارد، اعتیاد شود.

ارزیابی قات به عنوان مخدر

خواص مخدر Catha edulis مدت‌هاست که موضوع بحث و جدل بوده است. در حالی که قات به عنوان یک ماده مخدر سنتی مانند تریاک یا هروئین طبقه‌بندی نمی‌شود، اما خواص محرک آن می‌تواند منجر به وابستگی شود. ماده روانگردان اصلی گیاه، کاتینون، شباهت‌هایی با آمفتامین‌ها دارد و می‌تواند اثراتی مانند افزایش ضربان قلب، بالا رفتن خلق و خو و افزایش هوشیاری ایجاد کند. این اثرات مشابه با مواد محرک تفریحی است، به همین دلیل است که برخی از کارشناسان قات را به عنوان یک ماده مخدر می‌دانند.

در مناطقی که قات به طور گسترده مصرف می‌شود، مانند یمن و سومالی، این گیاه به عنوان یک محرک اجتماعی پذیرفته‌شده است. با این حال، نگرانی‌هایی در خصوص پیامد‌های طولانی‌مدت مصرف قات، به‌ویژه تاثیر آن بر سلامت روانی و احتمال ایجاد وابستگی به وجود آمده است. استفاده طولانی‌مدت از قات با مشکلات بهداشتی مختلف از جمله اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب ارتباط دارد.

در بسیاری از کشور‌های غربی، قات به عنوان یک ماده کنترل‌شده طبقه‌بندی شده است به دلیل اثرات روانگردان و پتانسیل سوءمصرف آن. سازمان بهداشت جهانی (WHO) نگرانی‌هایی در خصوص استفاده از قات و طبقه‌بندی آن به عنوان یک داروی با پتانسیل اعتیاد مطرح کرده است. علی‌رغم این، بسیاری از افرادی که قات مصرف می‌کنند استدلال می‌کنند که این گیاه نباید به عنوان یک ماده مخدر طبقه‌بندی شود، چرا که اعتیاد فیزیکی کمتری نسبت به مواد دیگری مانند الکل یا مسکن‌های مخدر تولید می‌کند.

Catha edulis یا قات، گیاهی است که در فرهنگ یمن، سومالی و سایر نقاط شاخ آفریقا و شبه‌جزیره عربی ریشه دارد. در حالی که مصرف آن هنوز در این مناطق نقش اجتماعی مهمی ایفا می‌کند، تحلیل علمی و نگرانی‌های بهداشتی اثرات محرک این گیاه و پتانسیل سوءمصرف آن را به وضوح نشان می‌دهد. در برخی از کشور‌های غربی، قات به عنوان یک ماده کنترل‌شده شناخته می‌شود، اما همچنان در بسیاری از مناطق جهان به‌عنوان یک بخش از زندگی اجتماعی استفاده می‌شود.