اسرار دندان عقل؛ چرا این دندان دیر رشد می‌کند؟

یافته‌های تحقیق جدیدی نشان می‌دهد کندی رشد بدن در روند زندگی و هم‌چنین کوتاه‌تر بودن آرواره‌ها و تورفتگی صورت انسان‌ها در قیاس با شامپانزه‌ها بیان‌گر دیرتر روییدن دندان آسیاب انسان‌ها در قیاس با خاله‌زاده‌های نخستی‌سان آن‌ها است.

دندان عقل (که مخصوص جویدن است و در عقب آرواره قرار دارد) شامپانزه‌ها در حدود سه، شش و ۱۲ سالگی در می‌آید، اما این دندان‌ها در انسان در حدود سنین شش، ۱۲ و ۱۸ سالگی یعنی در سنین بالاتر رشد می‌کند.

محققان دهه‌ها است که از پیوند میان سرعت پیدایش دندان عقل در دهان و سرعت کلی رشد بدن آگاه‌اند.

به گفته انسان‌شناسان، سرعت رشد انسان نوین بسیار کم است و دندان عقل در سنین بسیار بالا در دهانش پدیدار می‌شود، یعنی دیرتر از همه نخستی‌سانان موجود و منقرض‌شده.

نویسنده اصلی این مقاله هالزکا گلوواکا از دانشگاه آریزونا در بیانیه‌ای گفت: «یکی از اسرار رشد زیست‌شناختی انسان رابطه زمانی رشد دندان عقل با طول عمر و تعیین قانون دقیقی برای آن است.»

در این پژوهش تازه که در نشریه پیشرفت‌های علمی (Science Advances) منتشر شده است، محققان با بررسی استخوان جمجمه نخستی‌سانان مدلی طراحی کردند که هماهنگی زمانی بین رشد صورت و مکانیک ماهیچه‌های مخصوص جویدن را نشان می‌دهد.

این محققان می‌گویند به علت وجود هماهنگی ظریفی بین سرعت رشد صورت و رشد دندان عقل این دندان‌های مخصوص جویدن فقط وقتی در دهان پدیدار می‌شوند که فضای «مطلوب مکانیکی» برایشان فراهم شده باشد.

این پژوهشگران می‌گویند اگر دندان عقل «پیش از برنامه» در آید عملکرد ظریف و دقیق کل سامانه جویدن آرواره‌ها را مختل می‌کند و به فک آسیب می‌زند.

آن‌ها می‌گویند درک این نکته می‌تواند به پیش‌بینی رویشگاه این دندان در دهان و نیز زمان روییدن آن کمک کند.

از آنجا که تا وقتی صورت به حد مشخصی از رشد نرسیده باشد دندان عقل نمی‌روید، محققان بر این باورند که «بررسی جزییات بیشتر این مدل در نمونه‌های بیشتر می‌تواند به درک پدیده دندان تحت فشار در انسان کمک کند».

در این تحقیق، پژوهشگران مدل‌های زیست‌مکانیکی سه‌بعدی از جمجمه حدود ۲۴ گونه مختلف نخستی‌سانان از لمور‌های کوچک گرفته تا گوریل ساختند.

در این مدل‌ها محل اتصال هر یک از ماهیچه‌های اصلی مخصوص جویدن در مدت دوره رشد هر گونه نخستی‌سان نیز مشخص شده بود.

با شبیه‌سازی رشد آرواره با سرعت‌های مختلف در هر یک از مدل‌های مربوط به نخستی‌سانان محققان توانستند به رابطه زمانی روییدن دندان عقل و رشد و جابه‌جایی سامانه جویدن در آرواره پی ببرند.

رابطه دقیق زیست‌مکانیکی بین رشد صورت و رشد ماهیچه‌های مخصوص جویدن منجر به پیدایش رابطه‌ای تنگاتنگ و پیش‌بینی‌پذیر میان رشد دندان‌ها و مدت عمر این موجودات می‌شود.

این محققان می‌گویند علت تاخیر رویش دندان عقل در انسان تکامل و رشد کندتر صورت و نیز کوتاه‌تر بودن طول آرواره‌ها و قرار گرفتن صورت درست در زیر کاسه سر است.

گری شواترز دیگر نویسنده این مقاله می‌گوید: «به نظر می‌رسد رشد آرواره‌های ما بسیار کند است و علت آن احتمالا رشد کندتر بدنمان در طول زندگی است که در کنار کشیدگی کمتر صورتمان موجب می‌شود برای رشد دندان عقل دیرتر فضای مطلوب مکانیکی یا به عبارتی «جای مناسب» فراهم شود و این دندان‌ها در سنین بسیار بالاتر در دهان انسان پدیدار شود.»

به باور این محققان، با استفاده از این یافته‌ها می‌توان به درک بالینی بهتری از دندان عقل رسید.