طوفان سهمگین بخش‌هایی از گذرگاه رازآلود ادویه در کرمان را از دل خاک بیرون آورد

طوفان‌های اخیر در منطقه فهرج استان کرمان بخش تازه‌ای از جاده باستانی ادویه را از زیر شن‌های کویر بیرون آورد؛ جاده‌ای که به گفته کارشناسان، از نظر قدمت تاریخی و اهمیت، کمتر از جاده ابریشم نیست.

حمید وحیدزاده، سرپرست اداره میراث فرهنگی شهرستان فهرج، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری ایلنا اعلام کرد که این بخش جدید از جاده واقع در نزدیکی میل نادری فهرج، که اثری با قدمتی نزدیک به هزار سال است، در پی طوفان‌های شدید نمایان شد. به گفته او، میل نادری تنها فانوس کویری ثبت‌شده در فهرست آثار ملی ایران است که تاکنون مرمت و بازسازی شده است.

وحیدزاده با اشاره به اینکه شهرستان فهرج بیش از ۳۵۰ اثر و محوطه تاریخی دارد، تاکید کرد که جاده ادویه مهم‌ترین و شاخص‌ترین میراث تاریخی این منطقه به شمار می‌آید.

او افزود: «باستان‌شناسان سال‌ها در جست‌وجوی مسیر دقیق این جاده بودند، اما طوفان‌های سهمگین فهرج باعث شد بخشی از این مسیر ارزشمند از دل شن‌های کویر سر برآورد. همان بخش اولیه بلافاصله به ثبت ملی رسید و مطالعات باستان‌شناسی آن آغاز شد.»

مسیر اولیه این جاده باستانی نخستین بار در اواخر دهه ۱۳۹۰ و در پی طوفانی سهمگین، از زیر خاک نمایان شد. از آن زمان تاکنون حدود ۴۰ کیلومتر از مسیر جاده شناسایی و در یک ماه اخیر نیز بخش جدیدی از آن کشف شده است. به گفته وحیدزاده، حدود ۷۰ درصد آثار تاریخی فهرج از جمله محوطه‌های باستانی و بنا‌های تاریخی، بر اثر طوفان‌های طبیعی از زیر شن‌های کویری بیرون آمده‌اند.

جاده ادویه یکی از کهن‌ترین و راهبردی مسیر‌های بازرگانی در تاریخ ایران است؛ راهی که از دل کویر می‌گذشت و مسیر تجارت ادویه، عطر، دارو‌های گیاهی و کالا‌های گرانبهای شرقی از جنوب و جنوب‌شرقی ایران به مناطق مرکزی، غربی و در نهایت دریای مدیترانه و اروپا بود. این مسیر باستانی حلقه‌ای کلیدی از شبکه بزرگراه‌های تاریخی بود و به‌عنوان شاخه‌ای مهم از جاده ابریشم نیز شناخته می‌شد.

بر اساس اسناد تاریخی، پیشینه احداث جاده ادویه به دوران صفویه بازمی‌گردد، با این حال این گذرگاه از زمان هخامنشیان استفاده می‌شد و از قرون وسطی که استفاده از ادویه‌جات در کشور‌های اروپایی بیشتر شد، اهمیت خاصی پیدا کرد.

بنا بر شواهد تاریخی و یافته‌های باستان‌شناسی، مسیر جاده ادویه از سواحل بندرعباس آغاز می‌شد و با گذر از مناطق مهمی، چون بم، فهرج، شهداد، کرمان و یزد به اصفهان و سپس ری می‌رسید و در ادامه به راه‌های بین‌المللی غرب آسیا، آسیای صغیر و حوزه مدیترانه متصل می‌شد.

شهرستان فهرج در استان کرمان، یکی از مهم‌ترین نقاط این جاده محسوب می‌شد. کشف حدود ۴۰ کیلومتر از مسیر سنگفرش‌شده جاده ادویه در این منطقه، آن هم در پی طوفان‌های سهمگین کویری، نه‌تنها سندی زنده از یک راه باستانی مهم است، بلکه سنگفرش کوهستانی آن، بازتابی از مهارت‌های مهندسی راه‌سازی ایران در قرن‌های گذشته به شمار می‌رود. همانطور که مدیر میراث فرهنگی فهرج نیز گفته، این جاده دارای ساختار مهندسی منظم با استراحتگاه‌هایی در هر ۲۵۰ متر است؛ فضا‌هایی که برای سواران، کاروان‌ها و کالسکه‌ها کارکردی مشابه پارکینگ داشتند.

ویژگی قابل‌توجه جاده ادویه نه‌تنها بافت فنی آن، بلکه نوع کالا‌هایی است که از طریق آن جابه‌جا می‌شد. از جمله انواع ادویه، دارو‌های گیاهی، صمغ‌ها، عطر‌ها و دیگر محصولات شرقی.

اواخر دهه ۱۳۹۰ که در پی طوفانی شدید در منطقه فهرج، بخشی از جاده باستانی ادویه از زیر شن‌های کویر بیرون آمد، توجه کارشناسان و باستان‌شناسان به آن جلب شد و در همان مرحله اولیه، بخش نمایان‌شده از مسیر جاده به ثبت ملی رسید و نخستین مطالعات باستان‌شناسی رسمی روی آن انجام شد.

اهمیت پدیدار شدن جاده ادویه در شهرستان فهرج به اندازه‌ای بود که پروفسور شهریار عدل، باستان‌شناس مشهور ایرانی، را راهی این منطقه کرد و او در بازدید خود از محوطه‌های باستانی فهرج اعلام کرد که فهرج دانشگاه بکر باستان‌شناسی ایران است و آثار باستانی متعدد حتی آثار متعلق به دوران دیرینه‌سنگی و پارینه‌سنگی نیز در این شهرستان مشاهده شده است.

ژان شاردن، گردشگر مشهور فرانسوی، که سال ۱۰۵۹ هجری شمسی از جاده ادویه عبور کرد، در سفرنامه خود نوشته که در کوه البرز به‌عنوان سخت‌ترین و خطرناک‌ترین کوه در ایران، جاده‌ای سنگفرش با عرض بیش از چهار قدم وجود دارد که تنها مسیر عبوری از این کوه است. در قله این کوه سه آب‌انبار نیز تعبیه شده است که به دلیل خشکسالی، بدون آب مانده‌اند.