ثبت جهانی دره لرستان؛ کشف راز‌های انسان‌های اولیه در غار‌های باستانی خرم‌آباد

راز بقا: در دل کوه‌های زاگرس و دامنه‌های همیشه‌سبز خرم‌آباد، مجموعه‌ای از غار‌های باستانی جا خوش کرده‌اند که حالا نه‌فقط برای لرستانی‌ها و ایرانی‌ها، بلکه برای تمام مردم جهان، به‌عنوان میراثی ارزشمند شناخته شده‌اند. در تیرماه ۱۴۰۴ (ژوئیه ۲۰۲۵)، یونسکو مجموعه غار‌های پارینه‌سنگی دره خرم‌آباد را به ثبت جهانی رساند؛ اتفاقی مهم که نشان می‌دهد لرستان فقط زادگاه درختان بلوط و چشمه‌های زلال نیست، بلکه گهواره‌ای است برای بخشی از تاریخ بشریت.

از دل تاریخ: غار‌هایی که روایتگر انسان‌های نخستین‌اند

به گزارش راز بقا، این مجموعه شامل غار‌ها و پناهگاه‌هایی است که قدمت برخی از آنها به بیش از ۶۰ هزار سال پیش می‌رسد. یعنی زمانی که هنوز نوشتن وجود نداشت، زبان شکل نگرفته بود، و بشر ابزار‌های ابتدایی‌اش را از سنگ می‌ساخت. این مکان‌ها نه فقط محل زندگی انسان‌های اولیه بوده‌اند، بلکه ردپای تکامل فرهنگی، هنری و زیستی انسان را در خود حفظ کرده‌اند.

غار‌های ثبت‌شده عبارت‌اند از: غار یافته، غار کلدر، غار کنجی، غار قمری، غار گیلوران و پناهگاه گر ارجنه.

این غار‌ها در اطراف خرم‌آباد و دره‌های باستانی اطراف آن واقع شده‌اند و هرکدام از آنها نشانه‌هایی از زندگی، ابزارسازی، شکار، و شاید حتی آیین‌های انسان‌های دوران پارینه‌سنگی را در خود دارند.

چرا این ثبت جهانی مهم است؟

به گزارش راز بقا ثبت جهانی یک اثر به‌معنای آن است که اهمیت آن، نه فقط در سطح ملی یا منطقه‌ای، بلکه در سطح بین‌المللی پذیرفته شده است. یونسکو این غار‌ها را به‌دلیل: قدمت بسیار زیاد و مستند تاریخی آنها، شواهد علمی ارزشمند از زندگی انسان‌های اولیه، موقعیت جغرافیایی خاص در زاگرس مرکزی و پیوستگی فرهنگی و طبیعی با محیط اطراف در فهرست میراث جهانی قرار داده است. از این پس، حفاظت، پژوهش و حتی معرفی این مجموعه، تحت نظارت بین‌المللی خواهد بود و منابع جهانی برای نگهداری آن فراهم‌تر می‌شود.

غار یافته؛ نگین درخشان این مجموعه

یکی از شناخته‌شده‌ترین این غارها، غار یافته است؛ واقع در جنوب شرقی خرم‌آباد. کاوش‌های باستان‌شناسی در این غار نشان داده‌اند که انسان‌های نئاندرتال در آن زندگی می‌کرده‌اند. آثار متعددی مانند ابزار‌های سنگی، تیغه‌های استخوانی، بقایای جانوران شکارشده و حتی نشانه‌هایی از استفاده آتش در این غار به دست آمده است.

برخی باستان‌شناسان معتقدند غار یافته یکی از نخستین محل‌هایی است که در آن، آثار اولیه هنر دست بشر پیدا شده است. تکه‌هایی از صدف‌های دریایی سوراخ‌شده، که احتمالاً به‌عنوان گردنبند استفاده می‌شده‌اند، از جمله این یافته‌ها هستند.

فلک‌الافلاک؛ حضور غایب، اما مؤثر

به گزارش راز بقا جالب است بدانید در ابتدا قرار بود قلعه فلک‌الافلاک هم در کنار این غار‌ها ثبت جهانی شود، اما به دلایلی از جمله آماده‌نبودن اسناد فنی و ساختار حفاظتی، این بخش از پرونده فعلاً معلق ماند. با این حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند در آینده‌ای نزدیک، فلک‌الافلاک نیز شانس ثبت جهانی خواهد داشت و نام خرم‌آباد بیشتر از پیش در جهان خواهد درخشید.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

کشف جسد سربازان ساسانی در مازندران؛ راز پنهان جنگاوران کوهستان هزارجریب فاش شد

کشف گونه‌ای جدید از گلسنگ در تخت جمشید؛ زنگ خطر بزرگ برای میراث هخامنشی به صدا درآمد

تپه عبدالحسین لرستان؛ جمجمه ۹۰۰۰ ساله‌ای که تاریخ بشر را بازنویسی کرد

نقش مردم محلی و اهمیت بومی‌سازی

یکی از عوامل مهم در ثبت جهانی این غارها، تعامل با جوامع بومی و محلی بوده است. مردمان خرم‌آباد، کوهدشت و اطراف آن، سال‌هاست که با این غار‌ها زندگی کرده‌اند و به آنها به چشم بخش مهمی از هویت خود نگاه می‌کنند. اکنون با ثبت جهانی، مسئولیت نگهداری از این آثار بیشتر از همیشه بر دوش مردم محلی نیز قرار گرفته است.

با تقویت گردشگری بومی، آموزش راهنمایان محلی، ایجاد زیرساخت‌های فرهنگی و بوم‌گردی، می‌توان این فرصت را به ابزاری برای توسعه پایدار منطقه تبدیل کرد.

چالش‌ها و فرصت‌ها پس از ثبت جهانی

به گزارش راز بقا با وجود ارزش بالای این ثبت، خطراتی هم در کمین این مجموعه باستانی هستند: آسیب ناشی از گردشگری غیرمسئولانه، حفاری‌های غیرمجاز و قاچاق اشیای تاریخی، توسعه شهری بدون پیوست فرهنگی و کمبود بودجه برای نگهداری مناسب. در مقابل، فرصت‌هایی، چون جذب گردشگران داخلی و خارجی، برگزاری جشنواره‌های فرهنگی، تولید مستند‌ها و آموزش‌های میدانی برای دانش‌آموزان و دانشجویان، می‌تواند به پویایی فرهنگی لرستان کمک کند.

از دل سنگ، صدای انسان

به گزارش راز بقا غار‌های پارینه‌سنگی خرم‌آباد فقط سنگ و خاک نیستند؛ آنها کتاب‌های بی‌زبانی‌اند که هزاران سال تاریخ و زندگی را در سینه دارند. ثبت جهانی این غارها، گامی بزرگ است برای شناساندن هویت باستانی ایران به جهانیان، و نشانه‌ای از آن‌که حتی دورترین نقاط زاگرس نیز می‌توانند سهم بزرگی در تاریخ بشر داشته باشند.

لرستان با این افتخار جهانی، اکنون بیشتر از همیشه به نگاه و حمایت ما نیاز دارد. چه بهتر که از همین حالا، هرکدام از ما سهمی در شناخت، نگهداری و معرفی این میراث ارزشمند ایفا کنیم. چراکه تاریخ، اگرچه از گذشته می‌گوید، اما برای آینده نوشته می‌شود.