مارخور کوه‌های سلیمان؛ بز کوهی بسیار نادر با شاخ‌های مارپیچی در بلوچستان که شکارچیان برای شکار آن چند میلیارد خرج می‌کنند

راز بقا: مارخور کوه‌های سلیمان (Capra falconeri jerdoni)، که به‌نام مارخور راست‌شاخ نیز شناخته می‌شود، یکی از زیرگونه‌های نادر و در معرض خطر مارخور است که در مناطق کوهستانی جنوب‌غربی پاکستان، به‌ویژه در استان بلوچستان، زندگی می‌کند. این گونه به‌دلیل ویژگی‌های زیستی منحصر‌به‌فرد و وضعیت حفاظتی حساس، توجه زیادی را به خود جلب کرده است.

ویژگی‌های زیستی و ظاهری

به گزارش راز بقا، مارخور سلیمانی نسبت به دیگر زیرگونه‌های مارخور‌ها جثه‌ای کوچک‌تر دارد. ارتفاع شانه‌ای حدود ۸۹ تا ۹۱ سانتی‌متر و وزن تقریبی ۶۸ کیلوگرم است. پوشش بدنش در زمستان ضخیم و در تابستان کوتاه و صاف است. شاخ‌های مارخور سلیمانی به‌صورت مستقیم و پیچ‌خورده هستند که در برخی موارد شبیه به مارپیچ‌های تنگ می‌باشند. این ویژگی‌ها باعث تمایز آن از سایر زیرگونه‌ها می‌شود. رنگ بدن معمولاً قهوه‌ای روشن تا خاکستری است و پا‌ها و صورت کمی روشن‌تر دیده می‌شوند.

رفتار و زندگی اجتماعی

به گزارش راز بقا مارخور‌ها حیواناتی اجتماعی هستند و معمولاً در گروه‌های کوچک زندگی می‌کنند. گروه‌ها معمولاً شامل ماده‌ها و بچه‌ها هستند و نر‌ها به‌طور جداگانه زندگی می‌کنند و در فصل جفت‌گیری با گروه‌ها ترکیب می‌شوند. رفتار‌های رقابتی بین نر‌ها برای تعیین قلمرو و دسترسی به ماده‌ها رایج است. آنها برای فرار از شکارچیان بسیار سریع و چابک هستند و قادرند در صخره‌ها و شیب‌های تند به راحتی حرکت کنند.

تغذیه

مارخور سلیمانی حیوانی گیاه‌خوار است. رژیم غذایی آن شامل گیاهان کوهستانی، چمن‌ها، برگ‌ها و جوانه‌های درختان است. در تابستان، به دلیل فراوانی گیاهان تازه، تغذیه آنها متنوع‌تر است، اما در زمستان که پوشش گیاهی کاهش می‌یابد، آنها بیشتر به خوردن برگ‌های خشک و شاخه‌ها روی می‌آورند. آب مورد نیاز خود را از منابع طبیعی مانند برف ذوب شده و چشمه‌های کوهستانی تأمین می‌کنند.

تولیدمثل و رشد بچه‌ها

مارخور‌ها معمولاً سالی یک بار تولیدمثل می‌کنند. به گزارش راز بقا فصل جفت‌گیری آنها در زمستان است و تولد بچه‌ها در بهار اتفاق می‌افتد. دوره بارداری حدود ۵ تا ۶ ماه طول می‌کشد و معمولاً یک تا دو بچه در هر بار زایش به دنیا می‌آیند. بچه‌ها در ابتدا بسیار آسیب‌پذیر هستند، اما به سرعت رشد می‌کنند و در عرض چند ماه توانایی حرکت در صخره‌ها را پیدا می‌کنند. ماد‌ها نقش مهمی در محافظت و آموزش بچه‌ها دارند.

زیستگاه و پراکندگی

مارخور سلیمانی در نواحی کوهستانی و صعب‌العبور رشته‌کوه‌های سلیمان زندگی می‌کند. این مناطق به دلیل ارتفاع زیاد، شیب‌های تند و صخره‌ای و منابع غذایی محدود، زیستگاه مناسبی برای این گونه محسوب می‌شوند. جمعیت مارخور سلیمانی در این نواحی پراکنده است و گروه‌های کوچک و ایزوله‌ای را تشکیل می‌دهند. ارتفاعات بالاتر به دلیل شرایط سخت، معمولاً جمعیت کمتری دارند، اما برای محافظت از خود در برابر شکارچیان مناسب‌تر هستند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

مارخور کابلی؛ بز کوهی بسیار نادر مشهور به «گنج زنده» که باارزش‌ترین حیوان افغانستان است

مارخور؛ «بز» پاکستانی معروف به «پیرمرد کوهستان» که تُف‌اش ارزش طلا دارد!

تهدید‌ها و خطرات

مارخور سلیمانی با خطرات متعددی مواجه است. شکار غیرقانونی یکی از بزرگ‌ترین تهدید‌ها برای این گونه است، به‌ویژه شکار نر‌ها به دلیل شاخ‌های بزرگ و ارزشمندشان. تخریب زیستگاه به دلیل فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی، توسعه جاده‌ها و معدن‌کاری نیز تهدیدی جدی محسوب می‌شود. همچنین خشکسالی و کمبود منابع غذایی در برخی سال‌ها، توانایی زنده ماندن و تولیدمثل را کاهش می‌دهد.

اهمیت فرهنگی و اقتصادی

به گزارش راز بقا مارخور سلیمانی نماد ملی پاکستان است و در فرهنگ محلی جایگاه ویژه‌ای دارد. مردم محلی برای نسل‌ها با آن آشنا بوده و داستان‌ها و افسانه‌هایی درباره شجاعت و چابکی آنها نقل کرده‌اند. شکار قانونی مارخور با مجوز‌های خاص به‌عنوان یک فعالیت اقتصادی در برخی مناطق مطرح است و تحت نظارت شدید قرار دارد تا از آسیب به جمعیت‌های وحشی جلوگیری شود. همچنین، این گونه در گردشگری طبیعی و تماشای حیات وحش نقش مهمی دارد.

تلاش‌های حفاظتی

در سال‌های اخیر، اقدامات حفاظتی متعددی برای حفاظت از مارخور سلیمانی انجام شده است. ایجاد مناطق حفاظت‌شده و پارک‌های ملی، برگزاری گشت‌های حفاظتی، آموزش جوامع محلی درباره اهمیت حفاظت از گونه‌ها و ایجاد برنامه‌های پایش جمعیت، از جمله این اقدامات است. به گزارش راز بقا همکاری بین سازمان‌های دولتی و بین‌المللی نیز برای تامین منابع مالی و فنی ادامه دارد. تحقیقات علمی و رصد رفتار و جمعیت مارخورها، اطلاعات ارزشمندی برای بهبود سیاست‌های حفاظتی ارائه می‌دهد.

مارخور کوه‌های سلیمان با ویژگی‌های زیستی منحصر‌به‌فرد، زیبایی ظاهری و اهمیت فرهنگی، گونه‌ای باارزش است که نیازمند توجه و حفاظت مستمر است. تلاش‌های حفاظتی باید با همکاری جوامع محلی، سازمان‌های دولتی و بین‌المللی ادامه یابد تا نسل این گونه نادر از بین نرود و بتواند در زیستگاه طبیعی خود به حیات ادامه دهد.