زوزه یا خارپشت ایرانی؛ گوشت «جوجه تیغی» حلال است یا حرام و چرا در برخی مناطق ایران شکار می‌شود؟

راز بقا: خارپشت ایرانی یا خارپشت برانت (Paraechinus hypomelas) یکی از گونه‌های خارپشت از سرده خارپشت‌های بیابانی است که در مناطق کویری و نیمه‌کوهستانی ایران، افغانستان، آسیای مرکزی و بخش‌هایی از خاورمیانه پراکنده است. این جانور کوچک و تیغ‌دار، با رفتار شب‌گرد و تیغ‌های تیز خود، به خوبی با محیط‌های خشک و گرم ایران سازگار شده است و نقش مهمی در کنترل جمعیت حشرات و دیگر بی‌مهرگان ایفا می‌کند.

به گزارش راز بقا، در ایران، این خارپشت تنها نماینده خانواده خارپشتان است و ویژگی‌های آن باعث تمایز آن از سایر پستانداران کوچک شب‌گرد می‌شود. سطح پشتی بدن آن کاملاً پوشیده از خار‌های تیز و محکم است که دفاعی مؤثر در برابر شکارچیان طبیعی مانند روباه‌ها، سمور‌ها و پرندگان شکاری فراهم می‌کند. گوش‌های آن مثلثی و بلندتر از خار‌های پشت سر است و در وسط سر بخش لختی به شکل ۸ دیده می‌شود. رنگ عمومی بدن معمولاً سیاه و خاکستری است و مو‌های صورت و زیر بدن کمی روشن‌تر هستند.

این خارپشت‌ها معمولاً شب فعال هستند و روز‌ها در لانه‌های کوچک و پنهان خود استراحت می‌کنند. در فصل‌های سرد، وارد خواب زمستانی می‌شوند تا انرژی خود را حفظ کنند و با کاهش منابع غذایی مواجه نشوند. سرعت حرکت خارپشت ایرانی قابل توجه است و این توانایی به او کمک می‌کند تا از شکارچیان فرار کند و در محیط‌های باز و بی‌درختی، به دنبال غذا بگردد.

زیستگاه و پراکندگی جغرافیایی

خارپشت ایرانی در گستره وسیعی از مناطق خشک و نیمه‌کوهستانی ایران زندگی می‌کند. به گزارش راز بقا استان‌های جنوبی و جنوب‌غربی ایران، به ویژه بوشهر، فارس و هرمزگان، زیستگاه‌های اصلی این گونه هستند. در استان بوشهر، محلی‌ها این جانور را به نام «زوزو» می‌شناسند، در حالی که در جنوب استان فارس، به جوجه‌تیغی «زوزه» گفته می‌شود. همچنین در برخی مناطق لرستان، نام‌های محلی دیگری مانند «ژژو» برای این حیوان به کار می‌رود. این تفاوت نام‌گذاری‌ها نشان‌دهنده غنای لهجه‌ها و فرهنگ‌های محلی ایران است.

تغذیه و رفتار

خارپشت ایرانی همه‌چیزخوار است و رژیم غذایی آن شامل حشرات، کرم‌ها، مارمولک‌ها، موش‌ها، تخم پرندگان، مار‌های کوچک و برخی گیاهان می‌شود. حس بویایی و شنوایی خارپشت بسیار قوی است و به او کمک می‌کند تا طعمه‌ها را در تاریکی شب پیدا کند. یکی از ویژگی‌های شگفت‌انگیز این جانور، مقاومت بدنش نسبت به سموم برخی مارهاست، که به او اجازه می‌دهد از منابع غذایی متنوعی استفاده کند که سایر پستانداران کوچک کمتر قادر به مصرف آن هستند.

خارپشت‌ها معمولاً به صورت انفرادی زندگی می‌کنند و در جستجوی غذا در محدوده محدودی حرکت می‌کنند. در طول روز در لانه‌های کوچک و پنهان از دید شکارچیان استراحت می‌کنند و شب‌ها به شکار حشرات و دیگر موجودات کوچک می‌روند. رفتار شب‌گردی و مخفی‌کاری آنها باعث شده است که به راحتی در طبیعت دیده نشوند، مگر در هنگام شب.

مشخصات فیزیکی

به گزارش راز بقا طول سر و تنه خارپشت ایرانی بین ۱۴۰ تا ۲۴۰ میلی‌متر و طول دم آن ۱۰ تا ۴۰ میلی‌متر است. وزن این پستاندار معمولاً بین ۴۰۰ تا ۷۰۰ گرم متغیر است. بدن آن نسبتاً گرد است و سطح پشتی آن پوشیده از خار‌های انبوه و تیز است. گوش‌ها مثلثی شکل و بلندتر از خار‌های پشت هستند و بخشی از سر فاقد موست و شبیه عدد ۸ دیده می‌شود. رنگ کلی بدن معمولاً سیاه با سایه‌های خاکستری است، و مو‌های زیر بدن کمی روشن‌تر هستند.

تاریخچه و نامگذاری علمی

نام علمی این گونه، Paraechinus hypomelas، از دانشمند طبیعی دان یوهان فریدریش فون برانت گرفته شده که برای اولین بار این جانور را توصیف کرده است. این گونه در طول تاریخ با تغییرات محیطی ایران سازگار شده و به دلیل پراکندگی جغرافیایی، زیرگونه‌های متعددی در مناطق مختلف کشور شکل گرفته‌اند. برای مثال، جدایی جزایر هنگام، قشم و لارک از خشکی اصلی ایران باعث شد که جمعیت‌های این خارپشت از هم جدا شوند و تفاوت‌هایی در رنگ، اندازه و رفتار ایجاد شود.

زیرگونه‌ها و تنوع ژنتیکی

هزاران سال پیش، بالا رفتن آب خلیج فارس و ایجاد جدایی جغرافیایی بین جزایر و خشکی‌های اصلی باعث شد جمعیت‌های جوجه‌تیغی یا خارپشت ایرانی به طور نسبی از هم جدا شوند. این جدایی باعث ایجاد تفاوت‌های ژنتیکی، فیزیکی و رفتاری در جمعیت‌های مختلف شد و به مرور زمان چند زیرگونه مختلف شکل گرفتند. این تنوع نشان‌دهنده توانایی خارپشت ایرانی در تطابق با محیط‌های متفاوت و مقاومت آن در برابر فشار‌های زیست‌محیطی است.

فواید و خطرات مصرف گوشت جوجه تیغی

بر اساس گزارش‌های غیررسمی، در برخی مناطق مردم محلی معتقدند که گوشت جوجه‌تیغی می‌تواند بیماری آسم را به طور کامل برطرف کند. با این حال، تحقیقات علمی نشان می‌دهند که گوشت این جانور در درمان آسم بی‌تأثیر است و پروتئین‌های موجود در آن می‌تواند در افراد حساس یا مبتلا به آسم شدید، باعث تشدید بیماری و حملات آسم شود. همچنین گوشت جوجه‌تیغی می‌تواند جزء مواد غذایی آلرژی‌زا باشد و آلودگی‌ها و انگل‌های موجود در آن، ریسک بالایی برای سلامت انسان ایجاد می‌کنند، زیرا این جانور در محیط آزاد زندگی می‌کند و در معرض انواع آلودگی‌هاست.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

تشی یا چوله؛ گوشت تشی حرام است یا حلال و چرا شکار آن در ایران رواج دارد؟

گوشت قاطر الاغ و گورخر؛ چرا گوشت الاغ مکروه شدید، گوشت قاطر مکروه و گوشت گورخر حلال است؟

حلال یا حرام بودن مصرف گوشت

از نظر علمی و مذهبی، خوردن گوشت جوجه‌تیغی توصیه نمی‌شود. به گزارش راز بقا هیچ شواهد علمی معتبر مبنی بر مفید بودن گوشت جوجه‌تیغی حتی در موارد پرورشی وجود ندارد، و کنترل بیماری‌ها مانند سل فقط از طریق دارو و روش‌های پیشنهادی امکان‌پذیر است؛ بنابراین کشتن این حیوان برای مصرف گوشت یک اقدام غیرضروری و از نظر اخلاقی و انسانی نادرست است. از نظر دین اسلام نیز خوردن گوشت جوجه‌تیغی حرام است.

نقش در اکوسیستم

خارپشت ایرانی نقش مهمی در حفظ تعادل اکوسیستم‌های کویری و نیمه‌کوهستانی دارد. با تغذیه از حشرات و بی‌مهرگان، جمعیت آنها را کنترل می‌کند و از گسترش برخی آفات جلوگیری می‌نماید. همچنین به دلیل فعالیت شبانه و حضور در لایه‌های خاک و زیرزمین، خاک را هوا می‌دهد و به سلامت اکوسیستم‌های محلی کمک می‌کند.

خارپشت ایرانی یا خارپشت برانت جانداری کوچک، تیغ‌دار و شب‌گرد است که توانسته با شرایط سخت کویر و مناطق نیمه‌کوهستانی ایران سازگار شود. نام‌های محلی متنوع آن، از «زوزه» و «زوزو» گرفته تا «چوله» و «سیخور»، نشان‌دهنده اهمیت فرهنگی و زیست‌محیطی این جانور در مناطق مختلف ایران است. مصرف گوشت آن نه تنها هیچ فایده پزشکی ندارد بلکه می‌تواند خطرات جدی برای سلامت انسان ایجاد کند و از نظر دین اسلام نیز حرام است. بنابراین، بهترین راه تعامل با این گونه ارزشمند، حفاظت از آن در طبیعت و احترام به جایگاهش در اکوسیستم است.