چرا آفریقایی‌ها سیاه‌پوست هستند و چه شد که انسان از پوست تیره به رنگ‌های روشن رسید؟

راز بقا: آفریقا، قاره‌ای که در ذهن بسیاری با آفتاب سوزان، دشت‌های بی‌انتها، حیوانات عظیم‌الجثه و انسان‌هایی با پوست تیره گره خورده است، نه‌فقط یکی از پهناورترین قاره‌های جهان، بلکه گهواره‌ی تاریخ بشر به شمار می‌رود. بیش از ۱.۲ میلیارد نفر در این پهنه بزرگ زندگی می‌کنند؛ پهنه‌ای که از صحرا‌های مصر و مراکش گرفته تا جنگل‌های نیجریه و اتیوپی و جزیره ماداگاسکار، ترکیب شگفت‌انگیزی از فرهنگ و طبیعت را در دل خود پنهان کرده است.

به گزارش راز بقا اما در میان تمام ویژگی‌های این قاره، یک پرسش قدیمی همیشه تکرار می‌شود: «چرا آفریقایی‌ها سیاه‌پوست هستند؟» پرسشی که ریشه‌اش نه در ظاهر انسان، بلکه در تاریخ تکامل ما پنهان شده است.

پوست تیره؛ کهن‌ترین رنگی که بشر بر تن داشت

بر خلاف آنچه در نگاه اول به نظر می‌رسد، پرسش درست این نیست که چرا مردم آفریقا پوست تیره دارند؛ بلکه باید پرسید چرا دیگران روشن شده‌اند. زیرا نخستین انسان‌هایی که بر زمین قدم گذاشتند، همگی پوستی تیره داشتند. پوست تیره قدیمی‌ترین «لباس زیستی» بشر بوده است؛ لباسی که در پاسخ به آفتاب شدید مناطق گرمسیری شکل گرفت و نسل به نسل منتقل شد.

نخستین گروه‌های انسانی در شرق و مرکز آفریقا تکامل یافتند؛ جایی که اشعه خورشید تقریباً بی‌وقفه بر زمین می‌تابید. بدن انسان باید از خود در برابر این شدتِ نور محافظت می‌کرد؛ نور شدید می‌تواند به DNA سلول‌ها آسیب بزند و خطر بیماری‌های پوستی را افزایش دهد. رنگدانه ملانین که عامل اصلی تیرگی پوست است، همین نقش محافظتی را ایفا می‌کند. هرچه ملانین بیشتر باشد، سپر دفاعی قوی‌تر است.

ویتامین D؛ حلقه‌ی گمشده‌ای که رنگ پوست را تغییر داد

پوست ما یکی از کارگاه‌های اصلی تولید ویتامین D است؛ ویتامینی که برای سلامت استخوان‌ها، سیستم ایمنی و حتی فعالیت مغز ضروری است.

ساخت این ویتامین تنها با کمک نور خورشید انجام می‌شود.

در مناطق آفتابی مانند آفریقا، بدن برای دریافت نور کافی مشکلی ندارد؛ بنابراین پوست تیره مانعی برای تولید ویتامین D محسوب نمی‌شود. اما وقتی گروه‌هایی از انسان‌ها هزاران سال پیش به مناطق شمالی و ابری مهاجرت کردند—به اروپا، شمال آسیا و بعد‌ها دیگر نقاط—شرایط تغییر کرد.

تابش خورشید در این مناطق بسیار کم‌تر بود. بدن برای حفظ سلامت، باید نور بیشتری جذب می‌کرد؛ و این یعنی: پوست روشن‌تر، ملانین کمتر، جذب نور بیشتر.

به همین دلیل است که جمعیت‌های مهاجر، کم‌کم و طی هزاران سال، پوست‌شان روشن‌تر شد. نه اینکه آفریقایی‌ها «تیره» شده باشند؛ بلکه سایر انسان‌ها «روشن» شدند.

آفریقا؛ قاره‌ای که خورشید در آن فرمانروایی می‌کند

آب‌وهوای آفریقا نقشی اساسی در شکل‌گیری ویژگی‌های زیستی مردمش داشته است. شمال قاره، مخصوصاً حوالی صحرا، گرم و خشک است؛ جایی که ماسه‌ها و صخره‌ها با آسمان آتشین در نبردند. اما هرچه به مرکز نزدیک می‌شویم، هوا متعادل‌تر می‌شود و رطوبت بیشتری در جنگل‌های استوایی جریان دارد.

اترروپی در شرق آفریقا یکی از گرم‌ترین نقاط این قاره است؛ جایی که میانگین دما به ۳۴ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. در مقابل، تانزانیا که کمی به جنوب کشیده شده، یکی از خنک‌ترین کشور‌ها محسوب می‌شود و دمای میانگین آن حدود ۲۸ درجه است.

در بیشتر بخش‌های آفریقا، بارندگی عمدتاً در ماه‌های دسامبر و ژانویه رخ می‌دهد؛ ماه‌هایی که آسمان‌های گرمسیری برای مدت کوتاهی بار خود را می‌بارند و زمین را برای فصل‌های خشک‌تر آماده می‌کنند.

رکوردی که هنوز نشکسته؛ گرم‌ترین نقطه قاره

در سال ۱۹۲۲، در شهر «عزیزیا» در کشور لیبی، دمایی ثبت شد که هنوز در میان بحث‌برانگیزترین رکورد‌های هواشناسی جهان قرار دارد: ۵۷.۸ درجه سانتی‌گراد. رقمی که گرمای سوزان آفریقا را بیش از هر توصیفی نشان می‌دهد و باز هم مهر تأییدی است بر این حقیقت که خورشید، مهم‌ترین مهندس تکامل در این قاره بوده است.

پاسخی که علم به ما می‌دهد

حقیقت ساده است:
پوست انسان کتابی است که بر صفحه‌اش داستان مهاجرت، سازگاری و بقا نوشته شده است. پوست تیره مردم آفریقا نتیجه میلیون‌ها سال زندگی زیر خورشیدی بی‌امان است، و پوست روشن دیگر مردمان نتیجه راهی که از آنجا دور شده‌اند.

در نهایت، رنگ پوست ما نه نشانه تفاوت، بلکه یادگاری از مسیر طولانی بشر روی کره زمین است.