شتر وحشی مغولستان؛ کمیاب‌ترین شتر جهان!

راز بقا: شتر باختری وحشی یک گونه شتر در معرض خطر انقراض است که در بخش‌هایی از شمال غربی چین و جنوب غربی مغولستان زندگی می‌کند و ارتباط نزدیکی با شتر باختری اهلی دارد. 

به گزارش راز بقا، هر دوی آن‌ها دو کوهانه و بومی استپ‌های آسیای مرکزی هستند. تا همین اواخر تصور می‌شد که شتر‌های وحشی باختری همان شتر‌های اهلی باختری هستند که پس از رهاسازی در طبیعت وحشی شدند. با این حال، مطالعات ژنتیکی آن را به‌عنوان گونه‌ای جداگانه معرفی کرده است که حدود ۱.۱ میلیون سال پیش از شتر باختری جدا شده است.

در حال حاضر، تنها حدود ۱۰۰۰ شتر باختری وحشی در طبیعت زندگی می‌کنند. بیشتر آن‌ها در پارک (منطقه حفاظت شده) ملی شتر وحشی در چین و البته جمعیت کوچک‌تری از آن‌ها نیز در منطقه حفاظت‌شده بزرگ گوبی در مغولستان زندگی می‌کنند. همچنین جمعیت‌هایی در پارک طبیعی شتر وحشی آلتون شان در شهرستان قاکیلیک، پارک طبیعی آکسای آنانبا، پارک طبیعی دون‌هوانگ وانیائودون (در حال حاضر منطقه حفاظت‌شده شتر وحشی دون‌هوانگ شیهو) زندگی می‌کنند که همه آن‌ها در چین هستند. 

شتر‌های باختری پس از قرن‌ها اهلی شدن و پرورش انتخابی در نهایت تحت طبقه‌بندی جانورشناسی مدرن به‌عنوان گونه‌ای منحصربه‌فرد، البته اهلی شده، شناخته می‌شود. شتر‌های باختری اهلی از نظر فیزیکی با شتر‌های باختری وحشی متفاوت هستند. از اولین دودمان شتر‌های باختری وحشی باستانی که توسط مردم بزرگ و پرورش داده شدند، به تدریج یک استخر ژنی جدید تشکیل شد که در نهایت به گونه جدید و مستقلی تبدیل شد.

شتر‌های وحشی باختری دارای سوراخ‌های بینی بلند و باریک، دو ردیف مژه‌های ضخیم بلند و گوش‌های کرک‌دار هستند که آن‌ها در برابر طوفان‌های شن صحرا محافظت می‌کنند. آن‌ها دارای کف پای جدا نشده با دو انگشت بزرگ هستند که از هم جدا می‌شوند و یک لایه بیرونی پوست (لایه شاخی پوست) که آن‌ها را قادر می‌سازد در زمین‌های سنگی یا شنی ناهموار و داغ راه بروند. مو‌های ضخیم و بدن پشمالوی آن‌ها در طول زمستان به رنگ قهوه‌ای روشن یا بژ تغییر می‌کند.

تفاوت شتر باختری اهلی با شتر وحشی مغولستان

شتر اهلی باختری مانند خویشاوند نزدیک خود یکی از معدود پستاندارانی است که می‌تواند برف بخورد تا در زمستان مایعات خود را تامین کند. اگرچه این افسانه که شتر‌ها آب را در کوهان خود ذخیره می‌کنند یک تصور اشتباه است، اما آن‌ها برای حفظ آب سازگار شده اند. با این حال، دوره‌های طولانی بدون آب منجر به بدتر شدن سلامت حیوان می‌شود.

شتر‌های باختری وحشی شبیه به شتر‌های اهلی باختری به نظر می‌رسند، اما تفاوت ژنتیکی بین آن‌ها برجسته است، به طوری که این دو گونه از دو جد مجزا نشأت گرفته‌اند.

چندین تفاوت در اندازه و شکل بین این دو گونه وجود دارد. شتر وحشی باختری اندکی کوچکتر از شتر اهلی باختری است. این شتر «لاغر است با پا‌های بسیار باریک و بدنی که به صورت جانبی فشرده است. شکل این حیوان مخروطی‌تر از شتر اهلی باختری است. کوهان این شتر وحشی تقریباً نصف اندازه کوهان یک شتر اهلی باختری باشد. شتر وحشی باختری شکل پای متفاوت و جمجمه صاف‌تری دارد (نام مغولی برای شتر باختری وحشی «سر صاف» است).

پشم شتر وحشی باختری همیشه به رنگ شنی و کوتاه‌تر و پراکنده‌تر از شتر اهلی باختری است. شتر وحشی باختری همچنین می‌تواند با آب شورتر از آب دریا زنده بماند، چیزی که احتمالا هیچ پستاندار دیگری در جهان نمی‌تواند آن را تحمل کند از جمله شتر اهلی باختری.

ویژگی‌های رفتاری شتر وحشی مغولستان

شتر‌های وحشی باختری معمولاً در گروه‌های تا ۳۰ نفر حرکت می‌کنند، اگرچه ۶ تا ۲۰ نفر بسته به مقدار غذای موجود رایج‌تر هستند. آن‌ها کاملاً مهاجر هستند و به طور گسترده پراکنده هستند و تراکم جمعیتی آن به ۵ نفر در هر ۱۰۰ کیلومتر مربع می‌رسد. آن‌ها با یک نر بالغ به عنوان رهبر گروه سفر می‌کنند و در نزدیکی نقاط آبی جمع می‌شوند چرا که در آنجا گروه‌های بزرگتر شتر‌ها را نیز می‌توان دید. طول عمر آن‌ها حدود ۴۰ سال است و در زمستان با همپوشانی با فصل بارانی تولید مثل می‌کنند. ماده‌ها از سن ۵ سالگی و پس از آن در یک چرخه ۲ ساله، فرزند به دنیا می‌آورند. به طور معمول، شتر‌های باختری وحشی که به تنهایی دیده می‌شوند، جوان‌های پس از پراکندگی هستند که به تازگی به بلوغ جنسی رسیده اند.

زیستگاه آن‌ها در دشت‌ها و تپه‌های خشک است که منابع آب کمیاب است و پوشش گیاهی بسیار کمی وجود دارد و درختچه‌ها منبع اصلی غذای آن‌ها هستند. این زیستگاه‌ها دما‌های بسیار متفاوتی دارند: دمای تابستان بین ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتی گراد و دمای زمستان کمتر از ۳۰- درجه سانتی گراد است.

شتر‌های وحشی باختری در مسیر‌های طولانی سفر می‌کنند و در مکان‌های نزدیک به کوه‌هایی که چشمه‌ها در آن‌ها یافت می‌شود، به دنبال آب می‌روند، و دامنه‌های تپه‌ای پوشیده از برف مقداری رطوبت را در زمستان برای آن‌ها فراهم می‌کنند. اندازه یک گله ممکن است به ۱۰۰ شتر برسد، اما عموماً شامل ۲ تا ۱۵ عضو در یک گروه است. گزارش شده که تعداد کم گله شتر به دلیل محیط خشک و شکار غیرقانونی سنگین است.

در سال ۱۹۶۴، چین آزمایش سلاح‌های هسته‌ای را در لوپ نور، محل زندگی بسیاری از شتر‌های وحشی باختری آغاز کرد. شتر‌ها هیچ اثر بد آشکاری از تشعشعات را تجربه نکردند و به طور طبیعی به تولید مثل ادامه دادند. در عوض، زیستگاه آن‌ها به یک منطقه نظامی محدود تبدیل شد که در آن فعالیت‌های انسانی به حداقل ممکن می‌رسید. پس از امضای قرارداد جامع ممنوعیت آزمایش توسط چین در سال ۱۹۹۶، شتر‌ها به عنوان گونه‌های در معرض خطر در لیست قرمز IUCN طبقه بندی شدند. از آن زمان تاکنون، هجوم انسان به این منطقه باعث کاهش شدید جمعیت شتر شده است. زیستگاه موجود شتر‌های وحشی به دلیل جاده‌های تازه ساخته شده و بهره برداری از میادین نفتی بیشتر مختل شده است. علاوه بر این، حصار مرزی بین چین و مغولستان از مهاجرت شتر‌ها بین جمعیت چین و مغولستان جلوگیری می‌کند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۳ حداقل ۳۸۲ شتر وحشی را در چین تأیید کرد. کل جمعیت شتر‌های موجود در پارک‌های طبیعی چین بین ۶۴۰ تا ۷۴۰ نفر تخمین زده می‌شود. 

بر اساس گزارش اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی از سال ۲۰۰۲، شتر وحشی باختری به عنوان «به شدت در معرض خطر انقراض» طبقه بندی شده است. وضعیت آن در دهه ۱۹۶۰ «بحرانی» تلقی شد و به تدریج به «به شدت در معرض خطر» ارتقا یافت. بنیاد حفاظت از شتر وحشی، مستقر در بریتانیا تخمین می‌زند که تنها حدود ۹۵۰ حیوان از این گونه در جهان باقی مانده است و با روند فعلی جمعیت آن هنوز در حال کاهش است.

انجمن جانورشناسی لندن، شتر باختری وحشی را هشتمین پستاندار بزرگ در خطر انقراض در جهان می‌داند و در فهرست به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد. شتر باختری وحشی در سال ۲۰۰۷ به عنوان یکی از «ده گونه» برتر در سال ۲۰۰۷ شناسایی شد که گونه‌های منحصر به فرد و در معرض خطر را برای حفاظت در اولویت قرار می‌دهد.

مشاهدات انجام شده در طی پنج سفر میدانی که در سال ۱۹۹۳ توسط جان هیر و همکارانش آغاز شد، نشان می‌دهد که جمعیت باقیمانده ممکن است در ۳۰ سال آینده با کاهش ۸۰ درصدی مواجه شوند.

تهدید‌ها

شتر‌ها با تهدیدات مختلفی از جمله شکار غیرقانونی، تغییرات آب و هوایی، شکار شدن و تجاوز انسان به زیستگاه خود روبرو هستند. در منطقه حفاظت شده گوبی، سالانه ۲۵ تا ۳۰ شتر و در منطقه حفاظت شده لوپ نور حدود ۲۰ شتر شکار می‌شوند. شکارچیان با مین گذاری در چشمه‌های آب نمکی که شتر‌ها در آنجا می‌نوشند، شتر‌ها را می‌کشند. تهدید‌های دیگر شامل کمبود دسترسی به آب مانند واحه‌ها، حملات گرگ‌ها و هیبریداسیون با باختری‌های اهلی است که باعث نگرانی از دست دادن جمعیت‌های ژنتیکی متمایز یا تولید گونه‌های نابارور می‌شود. انتشار پساب‌های سمی ناشی از استخراج غیرقانونی معادن، تعیین مجدد مناطق حیات وحش به عنوان مناطق صنعتی و اشتراک مناطق چرا با حیوانات اهلی از جمله دیگر تهدیدات شتر‌های وحشی به شمار می‌رود. با توجه به افزایش جمعیت انسان، شتر‌های وحشی باختری که در جستجوی چراگاه مهاجرت می‌کنند ممکن است برای منابع غذایی و آب به محیط داخلی انسان نفوذ کنند و با هم رقابت کنند و گاهی اوقات توسط کشاورزان کشته می‌شوند. 

تنها شکارچیان موجود که به طور منظم شتر‌های وحشی باختری را هدف قرار می‌دهند، گرگ‌ها هستند، که دیده شده است که در تلاش برای رسیدن به واحه ها، به دنبال شتر‌های ضعیف‌تر و آسیب دیده می‌روند. با توجه به شرایط خشکی فزاینده در محدوده گونه، گزارش شده که تعداد موارد شکار شتر‌های وحشی توسط گرگ در واحه‌ها افزایش یافته است.