غار ماهی کور ایرانی؛ تنها ماهی جهان که در لرستان زندگی می‌کند

راز بقا: در جغرافیای ایران احتمالا عجیب‌ترین موجودی که تاکنون کشف شده یک ماهی است که البته یک گونه کاملا خاص از انواع ماهی شناخته می‌شود که با نام علمی Phreatichthys andruzzii یا همان «ماهی کور ایرانی» (Iranian blind cave fish) شناخته می‌شود. 

به گزارش راز بقا، ماهی کور ایرانی یک نمونه خاص و منحصر به فرد از نظریه تکامل است و اینکه چگونه موجودات زنده خودشان را با زیستگاه‌هایشان مطابقت می‌دهند. مطابقت ارگان‌ها با زیستگاه و محیط زندگی بنیاد و اساس نظریه تکامل را تشکیل می‌دهد و به همین دلیل این ماهی یک نمونه جالب توجه از روند تکاملی است. 

این ماهی به شدت به محیط تاریک زیرزمین‌ها و غار‌های ایران عادت کرده و گفته می‌شود که در غار‌های رشته‌کوه‌های زاگرس یافت می‌شود. ماهی کور ایرانی یک روند تکاملی منحصر به فردی را طی کرده که باعث شده اندام‌ها و ارگان‌هایش با زیستگاهش مطابقت پیدا کنند. 

خصوصیات ظاهری ماهی کور ایرانی

همان‌طور که از نامش پیداست مهمترین ویژگی این ماهی «کور بودن» آن است و در واقع چشم کارکردی ندارد و در طول نسل‌ها به زندگی در تاریکی کاملا سازگار شده است و روند تکامل به گونه‌ای بوده که بینایی نداشته باشد. البته باید گفت که آن‌ها حفره چشم دارند، اما چیزی به نام چشم در معنای معمول آن ندارند. 

نگاهی به ویژگی‌های ظاهری این ماهی نشان می‌دهد که داری بدنی باریک و کشیده است و البته این ویژگی مختص تمامی ماهی‌های غارنشین است. رنگ آن کمرنگ و البته شفاف است چرا که رنگدانه ندارد که این ویژگی نیز بر اساس مطابقت با زیستگاهش است. این ویژگی باعث می‌شود که از دید شکارچیان در امان بماند. بدن و باریک کشیده‌اش به او کمک می‌کند به راحتی از میان شکاف صخره‌های درون غار‌ها حرکت کند. 

سازگاری حسی در غیاب بینایی

به گزارش راز بقا «ماهی کور ایرانی» اگرچه چشم ندارد، اما سازگاری‌های حسی بالایی را تقویت و توسعه داده است. به عنوان مثال می‌توان می‌گفت که این ماهی دارای یک سیستم خط جانبی (lateral line) قدرتمند است بدین معنی که اندام‌های حسی جانبی دارد که می‌تواند فشار آب و جهت حرکت آن را تشخیص دهد. 

این مجموعه حسی به این ماهی اجازه می‌دهد که لرزش‌ها و موانع درون آب را حس کند و به این ترتیب می‌تواند تمامی منابع مورد نیازش برای غذا و سایر موارد را از این طریق تهیه کند. 

ویژگی دیگر حسی این ماهی ساختار بویایی‌اش است که به شدت قدرتمند است و به حدی توسعه یافته که می‌تواند مواد شیمیایی درون آب را تشخیص دهد. همین حس بویایی تکامل سافته به این ماهی‌ها اجازه می‌دهد تا غذای خود را به راحتی پیدا کند چرا که عمده منمابع غذایی این ماهی موجودات بی مهره کوچک و مواد تجزیه شده و آلی موجود در محیط آبی است. 

رفتارشناسی ماهی کور ایرانی

این ماهی کاملا انفرادی است و فقط در فصول جفت‌گیری به صورت گروه‌های کوچک یافت می‌شود. رفتار این ماهی با زیستگاهش که غار‌های تاریک است تطبیق یافته و به همین دلیل با نرخ سوخت و ساز بسیار پایین سازگار شده است. 

نرخ سوخت و ساز بسیار پایین بدین معنی است که این ماهی در شرایط کم غذایی هم می‌تواند خودش را وفق دهد و زنده بماند. این ماهی برای غذا فرصت طلب است و معمولا از موجودات ریز تغذیه می‌کند. 

رفتار جفت‌گیری این ماهی نیز تقریبا در مطابقت با منابع غذاست و جفت‌گیری را تنها زمانی انجام می‌دهند که منابع غذایی کافی برای زنده ماندن بچه‌ها فراهم باشد. تخم‌گذاری نیز به شکل کاملا پنهان و در جا‌های بسیار تاریک و پنهان غار‌ها اتفاق می‌افتد تا از دست شکارچیان احتمالی در امان بمانند. این رفتار جفت‌گیری در شرایط غذایی خوب برای زندگی و چرخه زندگی این ماهی بسیار حیاتی است. 

وضعیت حفاظتی ماهی کور ایرانی

ماهی کور ایرانی زیستگاه محدودی دارد و به همین دلیل به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد چرا که دائما با تخریب زیستگاه مواجه است. مهمترین عامل برای جلوگیری از انقراض این گونه حفاظت از غار‌های طبیعی است و همچنین نظارت بر کیفیت آب نیز می‌تواند در این راستا بسیار مفید فایده باشد.