سپستان؛ میوه‌ای بومی و دارویی جنوب ایران با قدرت درمان سرفه، التهاب و مشکلات گوارشی که بسیار ارزشمند است
سپستان (Cordia myxa) میوه‌ای لعاب‌دار، بومی جنوب ایران است که با نام‌های محلی لمپچ، انبو و پوییل شناخته می‌شود. این گیاه دارویی، برای درمان سرفه، گلودرد و یبوست کاربرد دارد و در طب سنتی ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد.
راز بقا: در دل کوچه‌بازار‌های جنوب، در سایه نخل‌ها و در میان خاک گرم استان‌های جنوبی ایران، میوه‌ای پیدا می‌شود که بومیان آن را «لمپچ» یا «پوییل» صدا می‌زنند؛ همان گیاهی که در کتاب‌های طب سنتی نامش «سپستان» آمده و در زبان علمی «Cordia myxa» شناخته می‌شود. شاید نامش در رسانه‌های رسمی کمتر شنیده شود، اما در خانه مادربزرگ‌های هرمزگانی و بوشهری، در عطاری‌های کهنه‌ی شوش و میناب، سپستان هنوز زنده است؛ با همان خاصیت‌های قدیمی، همان مزه لزج و شیرین و همان توانایی در آرام‌کردن سینه و سرفه.
در این مقاله از راز بقا، قرار است پرده از راز‌های این میوه بومی برداریم؛ نه‌فقط با عینک علمی، بلکه از زاویه‌ی نگاه یک جنوبی، یک مادربزرگ گیاه‌دان یا حتی یک کودک که برای بازی درخت سپستان را بالا می‌رود.
درختی با ریشه در خاک گرم جنوب
به گزارش راز بقا، سپستان درختی است مقاوم، با قامتی میان‌قامت (۳ تا ۸ متر) که در مناطق گرمسیری ایران به‌ویژه استان‌های هرمزگان، بوشهر، خوزستان، جنوب فارس و کرمان به خوبی رشد می‌کند. این گیاه در مناطق بومی معمولاً در کوچه‌ها، باغچه‌های خانگی یا کنار نخل‌ها کاشته می‌شود و درختچه‌ای سازگار با کم‌آبی و گرماست.
برگ‌های آن پهن، نرم و کرک‌دارند؛ گل‌هایش سفیدرنگ و ۵پر هستند و میوه‌اش ابتدا سبز، سپس زرد و در نهایت قهوه‌ای یا سیاه‌رنگ می‌شود. سطح میوه چسبناک و درون آن لعاب‌دار است. همین لعاب، راز بسیاری از خاصیت‌های دارویی سپستان است.
نام‌های محلی سپستان؛ از لمپچ تا انبو
یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های سپستان، تنوع نام‌هایی است که در میان مردم ایران دارد. این تفاوت اسمی، گویای ریشه‌دار بودن آن در فرهنگ بومی مناطق مختلف است. در فارسی رسمی و متون طب سنتی، این گیاه را «سپستان» می‌نامند. در مناطق جنوبی‌تر، مانند بوشهر، هرمزگان و کهگیلویه، آن را «لمپچ» یا «لمپچک» می‌خوانند. در بندرعباس و میناب، نام رایج آن «انبو» یا «انبئوک» است. در جنوب شرق هرمزگان، به‌ویژه رودان، مردم محلی به آن «پوییل» یا «پُیول» می‌گویند. در میان عرب‌های خوزستان نیز، این گیاه با نام «بمبر» شناخته می‌شود.
خواص دارویی سپستان؛ نسخه‌ای از دل خاک
به گزارش راز بقا در طب سنتی ایرانی، سپستان طبعی معتدل و‌تر دارد و از میوه آن در درمان بسیاری از مشکلات جسمی استفاده می‌شود. در ادامه، برخی از مهم‌ترین خواص درمانی آن آورده شده‌اند:
یک. نرم‌کننده سینه و ضد سرفه
سپستان یکی از معروف‌ترین گیاهان دارویی برای درمان سرفه‌های خشک و گلودرد است. لعاب لزج داخل میوه خاصیتی خلط‌آور دارد و باعث روان‌شدن سینه و تسکین گلو می‌شود. بسیاری از عطاری‌های جنوبی، سپستان را با بنفسه، گل ختمی و عناب ترکیب می‌کنند و به‌صورت دم‌کرده می‌فروشند.
دو. ملین طبیعی
مصرف دمنوش یا خیسانده سپستان برای یبوست خفیف بسیار مؤثر است. لعاب آن بدون آسیب به روده، حرکات گوارشی را تقویت کرده و عمل دفع را آسان می‌کند.
سه. کاهش التهاب
سپستان خاصیت ضدالتهابی دارد و برای درمان مشکلاتی مانند التهاب حلق، آسم، ورم لوزه و زکام در طب سنتی توصیه می‌شود.
چهار. بهبود بیماری‌های کلیوی
در بسیاری از منابع محلی آمده است که مصرف سپستان با آب گرم برای تسکین سوزش ادرار، ورم کلیه و عفونت مجاری ادراری سودمند است.
پنج. آرام‌بخش پوست
خمیر یا ضماد برگ‌ها و میوه‌ی له‌شده‌ی سپستان، در طب سنتی برای درمان جوش، سوختگی، اگزما و حتی گزیدگی حشرات کاربرد داشته است. در برخی مناطق، از آن برای رشد مو هم استفاده می‌کردند.
نحوه مصرف سپستان؛ از دمنوش تا ترشی محلی
مصرف سپستان در جنوب ایران، هم خوراکی است و هم دارویی. برخی از رایج‌ترین شیوه‌های استفاده عبارت‌اند از:
دمنوش سپستان
حدود ۱۰ تا ۱۵ عدد میوه خشک سپستان را در آب گرم یا جوش می‌ریزند و پس از ۲۰ دقیقه، لعاب آن را همراه با عناب، پنیرک یا بنفشه مصرف می‌کنند. این دمنوش در درمان سرماخوردگی، خشکی صدا و سرفه معجزه می‌کند.
خیساندن شبانه
برخی افراد میوه را از شب در آب خیس می‌کنند تا لعاب بیشتری تولید کند. این نوشیدنی صبح ناشتا، علاوه بر پاک‌سازی گوارش، به بدن رطوبت طبیعی می‌دهد.
ترشی لمپچ
در برخی مناطق هرمزگان و بوشهر، میوه نارس سپستان را در سرکه و ادویه می‌خوابانند و ترشی «انبو» یا «لمپچ» درست می‌کنند. طعمی ملس و خاص دارد و در کنار غذا‌های دریایی و ماهی جنوبی مصرف می‌شود.
سپستان در نگاه علم نوین
تحقیقات مدرن نیز برخی خواص سپستان را تأیید کرده‌اند. عصاره‌ی میوه حاوی ترکیبات زیر است:
موسیلاژ طبیعی (نرم‌کننده مخاط‌ها)
آلکالوئید‌های پیرولیزیدینی (ضد میکروب و ضد التهاب)
اسید‌های چرب مفید مثل اولئیک و لینولئیک
ترپن‌ها، استرول‌ها، تانن و کروم
همچنین در مقالات منتشرشده در ژورنال‌های گیاه‌پزشکی، به خاصیت آنتی‌اکسیدانی و محافظت از کبد اشاره شده است.
برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:
الوک یا بادام کوهی؛ میوه‌ای تلخ با خواص بی‌شمار مشهور به جواهر زاگرس که متفاوت‌ترین آجیل ایران است
کیجو یا انجیر کوهی؛ میوه معروف به «نگهبان کوه‌نشینان» که یبوست را درمان و چشم‌زخم را دور می‌کند
یک داروی بومی که فراموش شده
با وجود تمام این خواص، سپستان در میان نسل جوان کمتر شناخته شده است. عطاری‌های مدرن کمتر سراغش می‌روند و بازار گیاهان دارویی وارداتی (مثل اسطوخودوس، آویشن کوهی وارداتی، و...) جای آن را گرفته است.
به گزارش راز بقا در حالی که سپستان دقیقاً همان چیزی است که اقلیم ما تولید می‌کند؛ گیاهی کم‌آب‌بر، مقاوم به گرما، سازگار با خاک فقیر و البته غنی از خاصیت دارویی. سپستان فقط یک میوه دارویی نیست. بخشی از فرهنگ بومی ماست. از هرمزگان تا بوشهر، از خوزستان تا جنوب فارس، نامش با خاطره‌های کودکی و درمان‌های خانگی گره خورده. شاید وقت آن باشد دوباره این گیاه را به خانه‌هایمان برگردانیم؛ نه فقط از سر نوستالژی، که به‌عنوان دارویی طبیعی، بومی و سازگار با بدن.
لینک کپی شد
خواندنی‌ها
تاج خروس؛ علف هرزی که هم سمی است و هم خوراکی، بذرش تا ۳۰ سال زنده میماند و در برابر علفکشها مقاوم است
گز روغنی؛ طلای سبز جنوب ایران که به خشکسالی مقاوم است و سود اقتصادی بسیار بالایی دارد
شکرتیغال؛ گیاهی دارویی که حاصل ترکیب آبدهان سوسک خزوک و گیاه تیغال است و سرفه را درمان می‌کند
فاشرا یا قیره؛ گیاهی خطرناک و کشنده در کرمانشاه که با آن جادو می‌کنند و ریشههایی شبیه بدن انسان دارد
سس یا موی شیطان؛ گیاه انگلی بدون برگ و ریشه و قاتل مزارع ایران که بیخوابی و ضعف جنسی را درمان می‌کند
کهورک یا جغجغه؛ گیاه کهنسال و بومی ایران که تاثیری جادویی در درمان کبد و افزایش وزن گاوها و گوسفندها دارد!
قارچ گوشت گاوی؛ عجیبترین قارچ دنیا که بافت و طعمی شبیه به گوشت دارد و از آن خون میچکد
استبرق یا قلپلپ؛ گیاهی با قدرت بی‌نظیر و بسیار سمی و کور کننده که راز پارچههای دیبای ایرانی را فاش می‌کند
ارسال نظر
