«گاو مزوزوئیک»؛ دایناسور غول‌پیکر و گیاهخواری که ۵۰۰ دندان داشت!

راز بقا: «گاو مزوزوئیک» شبیه یک شوخی است که از وبسایت کارتونی «The Far Side» گری لارسون گرفته شده  اما واقعا اینطور نیست. این در واقع نام مستعار یک دایناسور آفریقایی به نام Nigersaurus taqueti است و تاریخ نامگذاری آن به سال ۲۰۰۷ بر می‌گردد زمانی که باستان‌شناسان ظاهر عجیب این دایناسور را بررسی کردند.

به گزارش راز بقا، در آن زمان، دیرینه شناس «پل سِرِنو»، در صحبت با NPR گفت: نیجرسوروس «عجیب‌ترین دایناسوری که تا به حال دیده ام» نامید. وی همچنین صورت آن را با جاروبرقی مقایسه کرد.

کدام دایناسور ۵۰۰ دندان دارد؟ این خزنده گیاهخوار غیرمعمول، ۱۱۰ میلیون سال پیش در جایی که اکنون بیابان صحراست، مشغول چرا بوده است. این دایناسور‌های سوروپود با دهان بزرگ و پهن غذا جمع می‌کردند. پوزه این حیوان نسبت به پشت کله‌اش موجود در جمجمه فسیلی گشادتر بود. نیجرسوروس همچنین داندان‌های یدکی نیز داشت. صد‌ها دندان. در واقع این دایناسور ۵۰۰ دندان داشت.

نیجرسوروس: یک دایناسور بسیار عجیب و غیرعادی

وقتی می‌گویند چیزی «به اندازه فیل» بزرگ است، معمولاً به این معنی است که بسیار بزرگ است، اگر نه کاملاً عظیم. نیجرسوروس کمی بیش از حدود ۹ متر طول داشت. طبق آزادترین‌ترین تخمین ها، وزن آن تقریباً ۴.۴ تن بود؛ بنابراین به طور کلی، این دایناسور به اندازه یک فیل کنونی آفریقایی بود.

اما یک هشدار جدی را نباید نادیده گرفت، نیجرسوروس یک سوروپود بود. یکی از گروه‌های اصلی دایناسورها، سوروپود‌های گیاهخوار و سر کوچک برای حدود ۱۴۰ میلیون سال در اطراف پرسه می‌زدند. بزرگترین حیوانات روی زمین نیز همرده آن‌ها بودند. 

کارشناسان می‌گویند که بزرگترین گونه احتمالا بیش از ۳۳.۵ متر طول داشته است. در همین حال، سوروپود‌های ۴۰، ۱۲ تا ۲۶ متری در برخی از گونه‌های فسیلی رایج هستند. در مقایسه، نیجرسوروس جزء گونه‌های کوچک بود. چیزی که توجه همه را به خود جلب کرد دهان دایناسور بود.
این دایناسور سوروپود ۵۰۰ دندان داشت

مقایسه جاروبرقی «سِرِنو» کاملاً سودمند است. با مشاهده از بالا، پوزه پهن نیجرسوروس مانند یک جاروبرقی به نظر می‌رسد. این آرواره‌ها چیزی را در خود نگه می‌داشتند که قبلاً در دایناسور‌های سوروپود دیده نشده بود: این یکی از اولین جمجمه‌های دایناسور حاوی باتری‌های دندانی بوده است. 

باتری‌های دندانی ابزار‌های کارآمدی برای پردازش مواد غذایی بودند که توسط بسیاری از دایناسور‌های گیاهخوار استفاده می‌شد. آن‌ها از ستون‌های عمودی از دندان‌های قابل تعویض تشکیل شده بودند. هر زمان که دندان بالایی در هر ستون مشخصی فرسوده می‌شد، دندان درست زیر آن به سمت بالا حرکت می‌کرد و جای دندان قدیمی را می‌گرفت.

حتی بهتر از آن، این ستون‌های دندان درست مانند ساردین‌های کنسرو شده در کنار هم قرار می‌گرفتند؛ بنابراین دایناسور مجهز به باتری‌های دندانی می‌تواند به راحتی چند صد دندان (کهنه و جدید) را در داخل دهان خود جای دهد.

در مورد نیجرسوروس، آرواره‌های بالایی شامل ۶۰ ستون از دندان‌های فوقانی کوچک و سوزنی شکل بود و کمتر از ۶۸ دندان بسیار تیز در فک پایین قرار داشت. این جانور با هم، فک بالا و فک پایین، بیش از ۵۰۰ دندان جداگانه داشت.

شکارچیان دایناسور و محققان به یافتن باتری‌های دندانی در گیاهخواران منقاری مانند تریسراتوپ شاخدار و ادمونتوسوروس پوزه بیلی عادت دارند. اما این باتری‌های ندانی در میان سوروپود‌ها نادر هستند.

جهت دندان به اندازه کمیت دندان مهم است. تمام ستون‌های دندانی در باتری‌های دندانی نیجرسوروس، بر خلاف دندان‌های دایناسور‌های دیگر، در جلوی دهان و در امتداد لبه خمیده بیرونی پوزه قرار داشتند.

یک دایناسور با این دندان‌هایی مانند دندان‌های این حیوان چه می‌کند؟ چینه‌خواری روی درختان احتمالاً یک گزینه نبود. نیجرسوروس نه تنها به عنوان یک سوروپود جثه کوچکی داشت، بلکه گردن نسبتاً کوتاهی نیز داشت. شواهد نشان می‌دهد که نیجرسوروس در سطح زمین تغذیه می‌کرد یه جورایی شبیه گاو. 

نیجرسوروس از نام یک کشور آفریقای غربی که فسیل‌ها آن در آن یافت شد گرفته شده است: جمهوری نیجر. زمانی که این حیوان پرسه می‌زد، جنگل‌ها و رودخانه‌ها کل چشم انداز را پوشانده بودند (نیجرسوروس می‌بایست مراقب سارکوسوخوس، نَسب بزرگ تمساح‌های کنونی باشد). 

این پوزه پهن با دندان‌های نیجرسوروس برای جمع کردن سرخس‌ها، دم اسب‌ها و دیگر گیاهان پست عالی بود و با داشتن دندان‌های فراوان، این دایناسور برای بریدن این پوشش گیاهی مشکلی نداشت.

چنین غذا خوردن می‌تواند برای سلامت دندان‌ها مضر باشد، مگر اینکه مقدار کافی از دندان‌های جایگزین وجود داشته باشد. احتمالا نیجرسوروس تاج دندان خود را با سرعتی زیاد فرسوده کرده است، اما چون منبع دائمی دندان‌های جایگزین تازه داشت از این بابت مشکلی ایجاد نمی‌شد. بر اساس یک مطالعه در سال ۲۰۱۳ که در مجله Plos One منتشر شد، نیجرسوروس احتمالاً تنها پس از ۱۴ روز دندان جدید را جایگزین دندان قدیمی کرده است.

حیوان سر بالا؟! (شاید!)

از آنجایی که نیجرسوروس با سری پایین غذا می‌خورد، کارشناسان در مورد وضعیت بدنش تعجب کرده اند. سِرنو و همکارانش زمانی استدلال کردند که این گیاهخوار طبق عادت صورت و گردن خود را به سمت پایین می‌برد چه در حال تغذیه باشد چه نه؟!

این تیم طی یک فرآیند پر زحمت توانستند داخل جمجمه نیجرسوروس را بازسازی کنند. این به آن‌ها دید خوبی نسبت به کانال نیم دایره‌ای جانبی گوش داخلی داد که به حیوانات کمک می‌کند تعادل خود را حفظ کنند.

سِرنِو و همکارانش با قضاوت بر اساس جهت گیری همین کانال‌های نیم‌دایره‌ای گوش داخلی در نیجرسوروس، این فرضیه را مطرح کردند که این حیوان معمولاً در حالی که پوزه اش به سمت زمین در زاویه ۶۷ درجه است راه می‌رود.

با این حال، سایر محققان این ادعا را رد کرده اند. مطالعات منتشر شده در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۳ نشان داد که موقعیت کانال‌های نیم‌دایره‌ای گوش داخلی (LSC) نمی‌تواند با اطمینان به ما بگوید که وضعیت طبیعی سر هر یک از سوروپود‌ها چگونه است. برای این کار باید ماشین زمان ساخت.

نیجرسوروس برای مدت زیادی زیر رادار ماند. اولین فسیل‌های شناخته شده متعلق به این حیوان در دهه ۱۹۵۰ توسط دیرینه شناسان فرانسوی در صحرای نیجر کشف شد. متأسفانه بیشتر این استخوان‌ها جدا یا تکه تکه بودند. دانشمندانی که در آن زمان کار می‌کردند حتی به خود زحمت ندادند که نامی برای سوروپود بگذارند.

همه چیز در سال ۱۹۹۷ جالب‌تر شد و این زمانی بود که یکی از اعضای تیم میدانی «سرنو» متوجه تعدادی استخوان جمجمه نیجرسوروس شد. در طی دو سفر، مواد کافی برای بازسازی حدود ۸۰ درصد از اسکلت این جانور پیدا شد.

فسیل‌های تازه کشف شده اولین نگاه‌ها را به باتری‌های دندانی پیچیده و دهان جاروبرقی‌مانند دایناسور به باستان‌شناسان نشان داد. سرنو در سال ۱۹۹۹ این گونه را به احترام به دیرینه شناس فرانسوی فیلیپ تاکو Nigersaurus taqueti نامگذاری کرد.

اگر به خاطر ساختار استخوانی شکننده این حیوان نبود، دانشمندان احتمالاً خیلی زودتر بقایای نیجرسوروس بیشتری را پیدا می‌کردند. به نقل از یک مطالعه در سال ۲۰۰۷ که توسط سرنو انجام شد، این موجود «جمجمه‌ای سبک‌وزن» داشت. چندین استخوان در سر نیجرسوروس کمتر از ۲ میلی متر ضخامت داشتند.

این همه موارد عجیب و غریب به همین جا ختم نشد.

مانند پرندگان امروزی، بسیاری از دایناسور‌های ماقبل تاریخ دارای استخوان‌های توخالی حاوی کیسه‌های هوا بودند. مهره‌های نیجرسوروس این اتفاق را به حد افراطی رساندند. بر اساس اندازه‌گیری حجمی، برخی از ستون فقرات این دایناسور در واقع حاوی هوای بیشتری نسبت به خود استخوان بودند.