«موش دو پای بلوچستان»؛ کوچکترین کانگورو جهان که هرگز آب نمی‌خورد!

راز بقا: موش دو پا یا جربوا کوتوله بلوچستانی که به جربوآی کوتوله سه انگشتی نیز معروف است، گونه‌ای از جوندگان از خانواده دیپودیاست. این تنها گونه از جنس «سالپینگوتولوس» است. طول سر و بدن بزرگسالان به طور متوسط تنها ۴.۳ سانتی متر (۱.۷ اینچ) است و دم آن‌ها به طور متوسط ۸ سانتی متر (۳.۱ اینچ) است. وزن ماده‌های بالغ ۳.۲ گرم است. در حال حاضر این جربوآی کوچک را بومی پاکستان می‌دانند. در کتاب رکورد‌های گینس در سال ۱۹۹۹، این حیوان به همراه موش کوتوله شمالی به عنوان کوچکترین جونده جهان ثبت شد.

به گزارش راز بقا، این گونه در پاکستان ثبت شده، اما ممکن است در افغانستان نیز وجود داشته باشد. این حیوان کوچک در تپه‌های شنی، زمین‌های شنی و دشت‌ها و در بیابان‌های گرم رفت و آمد می‌کند. 

این جربوآ‌های شبانه در زیستگاه بیابانی خشک خود با جهش‌های بلند حرکت می‌کنند و با دم تعادل خود را حفظ می‌کنند. آن‌ها در لانه‌هایی زندگی می‌کنند که عموماً در زیر بوته‌های کوچک حفاری می‌شوند. این جونده‌های کوچک از دانه‌های بادکش، برگ‌های آبدار گیاهان سازگار با بیابان و حیوانات مرده مختلف مانند سایر جوندگان و مارمولک‌ها تغذیه می‌کنند. آن‌ها غذا را با استفاده از دست‌ها به سمت دهان بالا می‌برند. با خشک شدن گیاهان، اغلب آن‌ها را رها می‌کنند تا ریشه‌های گیاهان صحرایی را بیرون بیاورند و از آن‌ها لذت ببرند. 

نکته جالب درباره این موش‌های دوپا این است که همه چیزخوار هستند. آن‌ها معمولا تحت ریتم خواب روزانه فیزیولوژیکی قرار می‌گیرند و در این مدت عملکرد‌های بدن آنها، از جمله تنفس و گردش خون، به طور چشمگیری کاهش می‌یابد. این رخداد فیزیولوژیک به عنوان هیپوترمی اختیاری شناخته می‌شود و گونه‌ها را قادر می‌سازد در رژیم غذایی با ارزش غذایی پایین نیز زنده بمانند. بعد از هر جفت‌گیری دو تا چهار بچه به شکل نابینا و برهنه در ماه‌های بهار و تابستان به دنیا می‌آیند. 

شکارچیان طبیعی جربوآ افعی پوزه برگ و مارمولک ناظر فراخزری و گربه‌های شنی هستند.

به گزارش راز بقا؛ کوتوله سه انگشت بلوچستان که شبیه هیبرید یک مرغ کوچک و یک موش است، با موش کوتوله آفریقایی به عنوان کوچکترین جونده در جهان رقابت می‌کند. آن‌ها با وزن کمتر از چهار گرم و قد به سختی چهار سانتی متر، بومی پاکستان هستند؛ به ویژه دشت‌های خشک و تپه‌های شنی کویر بلوچستان. جربوآ‌ها با بدنی شبیه توپ پنبه‌ای و گوش‌های بلندشان، موجود جالبی هستند و احتمالا تنها گونه جوندگان است که شیرین و دوست‌داشتنی است. 

جربوآ به راحتی می‌تواند به شکل یک کانگوروی کوچک تبدیل شود. پا‌های عقبی بلند و جلویی کوتاه‌تری دارد. فهرست قرمز اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت آن‌ها را در پاکستان و افغانستان جای داده است. حرکت جربوآ معمولاً با جهش افقی، عمودی و زیگزاگ است. 

جربوآ چگونه آب می‌خورد؟

این موش‌های دوپای سه انگشتی در واقع آب نمی‌نوشند. آن‌ها آب خود را با استخراج حداکثر رطوبت از غذای خود به دست می‌آورند. در آزمایشگاه، جربوآ‌ها بر روی دانه‌های خشک و بدون رطوبت تا سه سال زندگی می‌کند. آن‌ها در صورت امکان برگ‌ها و شاخه‌های مرطوب را می‌خورند، اما می‌توانند در دوره‌های خشک با به حداقل رساندن اتلاف آب خود زنده بمانند. ادرار آن‌ها بسیار غلیظ و بسیار اسیدی است. در طول ماه‌های گرم تابستان، برخی از گونه‌ها به حالت خش خش می‌روند و به هیچ وجه از لانه‌های خود خارج نمی‌شوند. در بقیه ایام سال، جربوآ‌های گرم ساکن بیابان بیشتر غذای خود را در شب که هوا خنک‌تر است به دست می‌آورند. جربوآ‌های ساکن بیابان سرد در طول زمستان به خواب زمستانی می‌روند و با چربی‌های بدن خود زندگی می‌کنند. این کوچولوی زیبا در مجموع ۳۳ گونه دارد.

نحوه زیست جربوآ

زیرگونه‌های مختلفی از جربوآ وجود دارد، برخی از آن‌ها در معرض انقراض هستند مانند جربوآ چهار انگشتی و جربوآ فرات.

حیوانات بیابانی باید بتوانند با شرایط بسیار سخت کنار بیایند. در سرتاسر دنیا هم کویر‌های سرد و هم گرم وجود دارد. در هر دو نوع آب و هوای بیابانی، حیوانات باید بتوانند در منطقه‌ای زندگی خود را سر کنند که تقریباً در اکثر اوقات سال بدون آب است. در هر دو نوع بیابان، دما می‌تواند به طور گسترده‌ای متفاوت باشد. در صحرای آفریقا، گرمترین صحرای جهان، دمای روز به ۵۸ درجه سانتیگراد می‌رسد که می‌تواند در شب به زیر صفر برسد. در همین حال، در بیابان‌های سرد آسیایی مانند گوبی در شمال چین، دمای هوا ممکن است برای بیش از شش ماه از سال به زیر ۲۰ درجه سانتیگراد برسد. در برخی از گونه‌ها گوش‌ها کوچک و شبیه موش هستند، در حالی که در برخی دیگر گوش‌ها بلند و خرگوش مانند است. غیرمعمول‌ترین چیز در مورد جربوآ پا‌های عقبی آن است که تقریباً چهار برابر طول پا‌های جلویی است.

رفتارشناسی جربوآی بلوچستان

به گزارش راز بقا؛ جربوآ‌ها هنگام حرکت شبیه کانگورو‌های کوچک هستند. آن‌ها معمولاً ۱۰ تا ۱۳ سانتی متر در هر جهش می‌پرند. با این حال، اگر جربوآ تهدید شود، جهش می‌تواند قوی‌تر شود و با هر جهش تا ۳ متر را پوشش دهد. این بدان معنی است که جربوآ‌ها می‌توانند در زمان تعقیب شکارچیان به سرعت تا ۲۵ کیلومتر در ساعت برسند. آن‌ها گاهی در یک الگوی زیگزاگ حرکت می‌کنند تا دشمنانشان را سردرگم کنند. تقریباً هر شکارچی در صحرا به ویژه روباه، جغد و مار جربوآ‌ها را شکار کند.

جربوآ‌ها عمدتاً حیوانات منفردی هستند و هر جربوآ حفره مخصوص به خود را دارد، اگرچه گاهی اوقات کلنی‌های کوچکی از لانه‌های جداگانه تشکیل می‌شود. جفت‌گیری دو بار در سال انجام می‌شود، و ۲ تا ۶ بچه به دنیا می‌آورند، اما به طور میانگین سه نوزاد. نوزادان برهنه به دنیا می‌آیند و پا‌های عقب آن‌ها تا ۸ هفتگی رشد نمی‌کند. آن‌ها تا ۱۱ هفته نمی‌توانند بپرند. جربوآ‌ها از نظر جنسی در ۱۴ هفتگی بالغ می‌شوند، یعنی دو برابر سن بالغ شدن موش ها. همچنین می‌توانند تا ۶ سال در طبیعت زندگی کنند که دو برابر طول عمر موش‌ها است.

جربوآ‌ها در صحرا با نقب زدن و حفاری زنده می‌مانند. آن‌ها با زندگی در زیر زمین می‌توانند از گرمای روز در بیابان‌های گرم و از سرمای زمستان در بیابان‌های سرد فرار کنند. لانه‌ها معمولاً در نزدیکی پوشش گیاهی یافت می‌شوند، اما در فصل بارندگی، گودال‌ها در کناره‌های تپه‌ها حفر می‌شوند تا بتوانند از آب‌های سیل فرار کنند. در طول تابستان گرم در صحرا‌های آفریقا، یک لایه خاک در ورودی گودال‌ها قرار می‌گیرد تا از ورود گرما جلوگیری شود. جربوآ‌های آسیایی در زمستان برای جلوگیری از سرما، ورودی لانه‌های خود را می‌بندند. عمق این لانه‌های زمستانی تا ۳ متر می‌رسد.

این موش‌های دوپا حفار‌های سریعی هستند. آن‌ها از ساعد کوتاه خود برای خراش دادن خاک و از پا‌های عقب قدرتمند خود برای بیرون راندن خاک استفاده می‌کنند. بسیاری از گونه‌ها به طور ویژه برای زندگی در شن و ماسه سازگار شده اند، آن‌ها چین‌های پوستی خاصی دارند که از ورود ماسه به بینی جلوگیری می‌کند، و مو‌هایی در گوش که راه نفوذد ماسه به گوش را می‌بندد.