گوسفند «قزل»؛ جواهر آذربایجان که پنیر لیقوان فقط از شیر این گوسفند تولید می‌شود

راز بقا: شیر گوسفند اهمیت بسیار زیادی دارد به ویژه در مقایسه با شیر گاو. شیر گوسفند هم پروتئین و هم چربی بالاتری نسبت به شیر گاو دارد. اگر بخواهیم مقایسه کنیم از هر پنج کیلوگرم شیر گوسفند می‌توان یک کیلو پنیر تهیه کرد، اما برای شیر گاو نسبت ۱۰ به ۱ است یعنی هر ۱۰ کیلوگرم شیر گاو حدود ۱ کیلوگرم پنیر می‌دهد.

به گزارش راز بقا، شیر ماده اولیه اساسی برای تولید مواد لبنی است و به همین دلیل گوسفند‌های شیری اهمیت فوق‌العاده‌ای دارند. احتمالا کسانی که با دام و به ویژه گوسفند آشنا هستند تا الان نام «قزل» یا «قیزیل» را شنیده‌اند؛ یکی از بهترین نژاد گوسفند‌های شیری در آذربایجان که نه تنها برای تولید شیر بلکه برای دوره پرواربندی گوسفندان نیز یک نژاد بسیار مناسب محسوب می‌شود. 

زیستگاه گوسفند قزل

زیستگاه و منشأ اصلی گوسفندان قزل دو استان آذربایجان غربی و شرقی است چرا که این دو استان به لحاظ دارا بودن مراتع سرسبز و چراگاه‌های مناسب شهرت دارند. اما اگر بخواهیم دقیق‌تر به منشأ و زیستگاه این نژاد شیری ایرانی اشاره کنیم باید بگوییم که بیشتر در کوهپایه‌های سهند و اطراف مراغه، بناب، میانه، آذرشهر، سراسکندر و هشترود پرورش داده می‌شود. در واقع هر چه به مراغه و بناب نزدیکتر شویم تعداد گله‌های گوسفند قزل نیز بیشتر و بیشتر می‌شود. 

به دلیل افزایش وزن گوسفندان قزل در دوره پرواربندی که به طور متوسط تا ۱۳۰ گرم در روز است و البته به دلیل تولید بالای شیر توسط این نژاد باید گفت که تقریبا حدود ۶ تا ۷ درصد کل گوسفندان آذربایجان شرقی را گوسفندان قزل تشکیل می‌دهند. 

ویژگی‌های ظاهری نژاد قزل

گوسفند قزل از جمله گوسفندان دم‌چاق است و به نوعی یک گوسفند سنگین‌وزن محسوب می‌شود. رنگ این گوسفند معمولا قهوه‌ای تیره است و بسیاری از گوسفندئان این نژاد زیر گلو منگوله دارند. رنگ قلم‌ها و زیر شکم گوسفند قزل تیره یا سیاه‌رنگ است. دنبه این گوسفند بدون پشم است یا به تعبیری پشم دنبه ریخته است. هم قوچ و هم میش این نژاد بدون شاخ هستند. 

شکل دنبه یکی از وجوه خاص تمایز این نژاد با گوسفند‌های نژاد‌های دیگر محسوب می‌شود. دنبه قزل کاملا گرد و دارای دنبالچه مناسب و به شکل گلابی بوده و از نیم رخ به صورت S دیده می‌شود. هرچه دنبه از حالت فوق خارج شده باشد به همان اندازه از مطلوبیت گوسفند کاسته می‌شود. در کل رنگ دنبه و سینه و چهار قلم از سایر نقاط بدن تیره‌تر است. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

گوسفند «چولستانی»؛ گوسفند دُم‌دراز پاکستانی که از طلا و جواهر با ارزش‌تر است!

گوسفند «لادوم»؛ پادشاه گوسفندان که ۶ میلیارد تومان قیمت دارد و در عید قربان، قربانی نمی‌شود!

گوسفند «نجدی»؛ گوسفند عربستانی که نیم میلیارد قیمت دارد و مخصوص پختن «مریق» و «حمیس» است

گوسفند «راکا»؛ گوسفندی مجارستانی که عجیب‌ترین شاخ جهان را دارد

بعضی بر این عقیده هستند که اصیل‌ترین میش‌های قزل آن‌هایی هستند که به رنگ قرمز، حنایی و فاقد شاخ بوده و دارای لکه سفید روی پیشانی باشند.

به گزارش راز بقا؛ اما چرا گوسفند قزل بهترین نژاد گوسفند شیری در ایران است، چون در ایران دست کم نمی‌توان با قطعیت گفت که گوسفند اختصاصی تولید شیر وجود داشته باشد و به همین دلیل برای دامدارانی که به دنبال تولید شیر هستند گوسفند قزل آذربایجان احتمالا بهترین انتخاب برای پرورش است. میزان دقیق تولید شیر این گوسفند بستگی به نوع پرورش و تغذیه آن دارد و می‌توان میزان شیردهی گوسفند را افزایش داد. 

این نکته تیز باید اضافه شود که گوسفند قزل علاوه بر شیر برای گوشت نیز پرورش داده می‌شود و درصد لاشه آن نسبت به کل بدنش حدود ۴۳ درصد است. به همین دلیل در ادبیات دامداران این گوسفند یک نژاد شیری – گوشتی محسوب می‌شود. 

وزن و قد گوسفند قزل

وزن بره نر قزل در بدو تولد ۴.۴ و ماده نیز ۴ کیلوگرم است و در سه ماهگی نر به ۲۴ کیلو و ماده به ۲۳ کیلوگرم می‌رسد. در سن شش ماهگی بره نر به ۳۳ کیلو و ماده به ۳۱ کیلوگرم می‌رسد و در نهایت اینکه یگ گوسفند بالغ قزل نر یا همان قوچ قزل به ۵۲ کیلوگرم و میش قزل نیز به ۴۹ کیلوگرم می‌رسد. 

میزان افزایش روزانه وزن بره‌های قزل در دوره پرواربندی به ۱۲۰ الی ۱۳۰ کیلو می‌رسد و بازدهی غذایی آن نیز ۱۲.۵ درصد است. قد یا ارتفاع میش قزل ۶۰ تا ۶۵ سانتیمتر است و ۸۵ تا ۹۵ سانتیمتر طول دارد در حالی که قد یک قوچ قزل ۶۵ تا ۷۰ سانتیمتر و طول آن نیز ۹۵ تا ۱۰۰ سانتیمتر است. 

میزان تولید شیر و پشم گوسفند قزل

نژاد قزل در طول مدت زمان شیردهی یعنی ۵.۵ ماه توان تولید ۵۰۰ گرم یا نیم کیلو شیر در روز را دارد. میانگین شیر تولیدی سالیانه قزل ۷۵ تا ۸۰ کیلوگرم است و درصد چربی شیر این گوسفند ۷ تا ۸.۶ درصد است که درصد نسبتا بالایی محسوب می‌شود. در واقع یک میش قزل با دوره شیردهی ۱۵۰ تا ۱۷۵ روزه ۵۶ تا ۶۰ لیتر شیر تولید می‌کند که به واسطه چربی بالا در پنیرسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پنیر مرغوب لیقوان در آذربایجان شرقی شهرت جهانی دارد و باید گفت که این نوع پنیر از این نژاد یعنی گوسفند قزل تهیه می‌شود. 

همچنین این نژاد سالی ۱ تا ۳ کیلوگرم پشم تولید می‌کند و قطر پشم این گوسفند ۳۵ الی ۴۰ میکرون است. طول دسته پشم ۸ سانتیمتر و میزان پشم حقیقی به دست آمده حدود ۳۵ درصد است. 

نکته دیگر در مورد گوسفندان قزل این است که درصد باروری ۸۹ درصد و درصد بره‌زایی حدود ۱۲۵ درصد است. این گوسفند درصد دوقلوزایی خوبی نیز دارد و به بیش از ۲۵ درصد نیز می‌رسد، اما در کل جز گوسفندان چندقلوزا محسوب نمی‌شود. 

گوسفند قزل و پنیر لیقوان

پنیر لیقوان از مشهورترین پنیر‌های سنتی ایران است و در سراسر جهان نیز به همین نام شناخته می‌شود. این پنیر شبه نرم بین ۳ تا ۱۲ ماه در آب نمک نگه داشته می‌شود تا فرآوری شود. این پنیر‌ها در روستای لیقوان در دامنه شمالی سهند از توابع شهر تبریز تولید می‌شوند. حدود ۶۵ هزار رأس گوسفند در این روستا و روستا‌های مجاور وجود دارند و حدود ۲۰۰ تولیدکننده پنیز نیز در این مناطق فعال هستند و این گوسفندان منبع خوبی برای تولید این نوع پنیر ایجاد کرده‌اند. نکته اینکه این پنیر مرغوب از نژاد گوسفند قزل تهیه می‌شود چرا که درصد چربی بالاتری نسبت به سایر گوسفندان دارد.