کوکولکان: اژدهایی اسطوره‌ای که هر تابستان با خود زلزله می‌آورد!

راز بقا: در شبه جزیره یوکاتان مکزیک، در میان جنگل‌های وسیع و مکان‌های باستان‌شناسی، شهر الهام‌بخش «چیچن ایتزا» قرار دارد. این کلان شهر باستانی مایا به دلیل معماری، اساطیر پیچیده و احترام به کوکولکان، خدای مار پَردار، مشهور است.

به گزارش راز بقا، کوکولکان یک «مار دوراندیشی» در فرهنگ مایا، نشان دهنده ارتباط مهم بین دنیای فیزیکی و دنیای معنوی بود و در بسیاری از سنت‌های اجتماعی و مذهبی مردم نقش داشت.

اهمیت اساطیری کوکولکان

خدای کوکولکان یک شخصیت مهم در تاریخ مایاهاست که قدمت آن به دوره کلاسیک پیش از اسپانیایی آمریکای دوره مزوآمریکایی (۲۵۰ تا ۹۰۰ میلادی) می‌رسد. مایا‌های یوکاتک عادات زندگی و اعمال کشاورزی خود را به خیرخواهی این خدا در میان خدایان دیگر نسبت دادند.

با این حال، کوکولکان، که در میان آزتک‌ها به نام «کوتزالکواتل» نیز شناخته می‌شود، چیزی بیش از یک خدای پرستش شده توسط قوم مایا بود. او یک خدای خالق بود که نمادی از به هم پیوستگی زندگی، عالم اموات و آسمان بود.

اساطیر مایا اغلب «کوکولکان» را به عنوان یک مارپَردار نشان می‌دهد، زیرا مار‌ها نماد زندگی در بالا و زیر زمین بودند، در حالی که موجودات بالدار نماد آسمان بودند.

اتصال به کوتزالکواتل آزتک

نام خدای مایا نشان دهنده این دوگانگی است. در یوکاتک مایا «کوکول» به معنی پر و «کان» به معنای مار است. نام خدای آزتک، کوتزالکواتل، از منطق مشابهی پیروی می‌کند. در زبان ناهواتل، که زبان آزتک است، «کوئتزال» پرنده است و «کواتل» یک مار است.

داستان منشا کوکولکان

در یکی از داستان‌های مایاها، کوکولکان هم پسر بود و هم مار. با بزرگ شدن پسر جوان، خواهرش که او را دوست داشت، او را در غار نگه داشت و به او غذا داد. وقتی پسر بزرگتر شد، مجبور شد غار را ترک کند و این امر باعث لرزش زمین شد. طبق داستان، کوکولکان هر تابستان زلزله ایجاد می‌کند تا خواهرش بداند که هنوز زنده است.

چیچن ایتزا: معبد «اِل کاستیلو» و کوکولکان

نمونه بسیار معروف کوکولکان در «ال کاستیلو» وجود دارد، معبدی در شهر پیشاکلمبیایی «چیچن ایتزا» در شبه جزیره یوکاتان. امپراتوری مایا زمانی مکزیک مرکزی، گواتمالا و بخش‌هایی از السالوادور و هندوراس را در بر می‌گرفت. با جمعیتی که ممکن است بین ۱۰ تا ۱۵ میلیون نفر. قوم مایا به شهر‌های بزرگی نیاز داشتند که در آن مردم بتوانند اجتماعات تشکیل دهند و با هم عبادت کنند.

یکی از این شهر‌ها چیچن ایتزا، مهم‌ترین مرکز مایا‌ها در منطقه شمالی بود.

اگرچه زمانی ۳۵۰۰۰ مایا در این شهر زندگی می‌کردند، اما اکنون این شهر یک مکان باستان شناسی در شهرداری «تینوم» در یوکاتان، مکزیک است. در قلب آن «ال کاستیلو» قرار دارد، یک معبد هرمی نمادین که به مار پَردار کوکولکان اختصاص یافته است.

این بنای باشکوه که به معبد کوکولکان نیز معروف است، دارای حکاکی‌های سر مار سنگی در امتداد پلکان شمالی است که نماد حضور و قدرت خداست. معبد مشهور با چهار ضلع، هر یک دارای ۹۱ پله، و یک پله تا بالای سکو، در مجموع دارای ۳۶۵ پله است. این تعداد پله‌ها برابر است با تعداد روز‌های یک سال شمسی.

«چیچن ایتزا» فراتر از اهمیت مذهبی، مرکز یادگیری و تبادل فرهنگی در دوره کلاسیک تمدن مایا بود. معماری و نمادگرایی در معابد آن، از جمله در ال کاستیلو، منعکس کننده درک عمیق مایا‌ها از نجوم، ریاضیات و اساطیر است.

بازگشت کوکولکان

برای مایا‌های باستان، جشن کوکولکان برای حفظ تعادل در جهان ضروری بود. آن‌ها در طول سال به خدا احترام می‌گذاشتند، اما در زمان‌های خاصی جشن نیز برگزار می‌کردند. 

به عنوان مثال، هر سال در ماه خول (Xul) در تقویم مایا، مردم جشنی برگزار می‌کردند که شامل روزه گرفتن به مدت پنج روز بود. این به این منظور بود که آن‌ها را برای ورود خدای مار بالدار آماده کند، که در پایان جشنواره از معبد خود بر روی آن‌ها فرود خواهد آمد.

در طول اعتدال‌های بهاری و پاییزی، سایه‌ای که توسط هرم ایجاد می‌شود، توهم مسحورکننده‌ای از یک مار عظیم را ایجاد می‌کند که از پله‌های معبد پایین می‌آید. بین محققان در مورد اینکه آیا مایا‌ها عمداً این اثر را ایجاد کردند یا نه بحث وجود دارد، اما شواهد نشان می‌دهد که این اثر عمدی بوده است.

در هر صورت، این پدیده یک شگفتی معماری است که بازدیدکنندگان این سایت باستان شناسی را مجذوب خود می‌کند.

بر اساس باور‌های مایا، هر بار که سایه به شکل بدن مار پردار در می‌آید، این کوکولکان است که به زمین باز می‌گردد تا بتواند مردم خود را برکت دهد و قبل از شنا کردن بقیه راه به دنیای زیرین، در آب‌های مجاور حمام کند.

میراث کوکولکان و چیچن ایتزا

ورود فاتحان اسپانیایی در قرن شانزدهم، فصل تاریکی را در تاریخ چیچن ایتزا و قوم مایا رقم زد. فتح اسپانیا به استقلال تمدن و همچنین باعث سرکوب و جلوگیری اعمال مذهبی بومی ساکنان شد. شهری که زمانی پر رونق بود، با معابدی که به کوکولکان و دیگر خدایان اختصاص داده شده بود، به ویرانه‌ای تبدیل شد و اسرار آن در زیر سایه استعمار مدفون شد.

امروزه، سایت باستان شناسی به عنوان شاهدی بر میراث ماندگار کوکولکان و تمدن مایا است. علیرغم قرن‌ها بی‌توجهی و تخریب، این سایت همچنان هیبت و شگفتی دارد و سالانه بیش از ۲ میلیون بازدیدکننده را از سراسر جهان به سمت معابد و مار پَردار ال کاستیلو جذب می‌کند.