دونکلئوسوس؛ عجیب‌ترین حیوان پیشاتاریخ به طول ۱۰ متر که به جای دندان صفحات استخوانی داشت

راز بقا: وقتی صحبت از حیوانات پیشاتاریخ می‌شود بیشتر مردم «دایناسورها» در ذهنشان نقش می‌بندد، اما واقعیت این است که حیواناتی وجود داشته‌اند که بسیار عجیب‌تر از دایناسور‌ها بوده‌اند و حدود ۳۸۰ میلیون سال پیش زندگی روی کره زمین زندگی می‌کردند. 

به گزارش راز بقا، یکی از عجیب‌ترین حیوانات باستانی، «دونکلئوسوس» (Dunkleosteus) است، ماهی بزرگی از دوره دیرینه‌زاینده متأخر. این موجود دارای سر و فک به شدت زره‌دار بود و دندان نداشت، بلکه به جای آن صفحات استخوانی داشت که مانند یک مکانیزم قوی برای گاز گرفتن عمل می‌کرد. 

به گزارش راز بقا یکی دیگر از رقبای این عنوان، «ماموت پشمالو» (woolly mammoth) است که هرچند به اندازه دونکلئوسوس عجیب نیست، اما دارای دندان‌های بلند و پشم ضخیمی است که آن را نسبت به فیل‌های مدرن بسیار غیرمعمول نشان می‌دهد.

برای چیزی حتی عجیب‌تر، «آنامولکاریس» (Anomalocaris) جلب توجه می‌کند. این موجود، که یکی از شکارچیان برتر زمان خود بود، ظاهری عجیب با چشمان بزرگ مرکب، اندام‌های تیغه‌ای و بدنی بخش بخش داشت. شکل عجیب و طبیعت شکارچی آن، مثال جذابی از عجیب‌بودن حیوانات باستانی را به نمایش می‌گذارد. 

دونکلئوسوس؛ عجیب‌ترین حیوان پیشاتاریخ

«دونکلئوسوس» (Dunkleosteus) یکی از جذاب‌ترین و ترسناک‌ترین موجودات دوران دوونین پسین (late Devonian)، حدود ۳۵۸ تا ۳۸۲ میلیون سال پیش است. این ماهی باستانی به گروهی به نام پلاسکودرم‌ها تعلق دارد که از اولین مهره‌داران با فک محسوب می‌شوند. دونکلئوسوس به خاطر اندازه‌ی قابل توجهش شناخته شده است، با برخی از نمونه‌ها که طولی تا ۱۰ متر دارند و آن را به یکی از بزرگ‌ترین پلاسکودرم‌ها تبدیل می‌کند.

ویژگی‌های دونکلئوسوس

یکی از ویژگی‌های چشمگیر دونکلئوسوس، سر بزرگ و به شدت زره‌دار آن است. بدنش با صفحات استخوانی ضخیم پوشانده شده بود که از آن در برابر شکارچیان و خطرات محیطی محافظت می‌کرد. 

به گزارش راز بقا برخلاف ماهی‌های مدرن، دونکلئوسوس دندان‌های معمولی نداشت. در عوض، فک آن دارای صفحات استخوانی بود که مانند منقاری قوی عمل می‌کرد و قادر به وارد کردن ضربات شدید بود. نیرویی که می‌توانست فکش را ببندد، یکی از قوی‌ترین‌ها در میان مهره‌داران شناخته شده و به آن اجازه می‌داد تا پوسته‌های شکار خود را بشکند، که شامل ماهی‌های کوچک و بی‌مهرگان می‌شد.

دونکلئوسوس همچنین دارای چشمان بزرگ و خوب توسعه‌یافته بود که نشان می‌دهد دید خوبی داشت، که در شکار در آب‌های تاریک و کدر محیطش مزیت محسوب می‌شد. طراحی بدنه‌ی آیرودینامیک و بال‌های قوی و عضلانی به آن امکان می‌داد تا به سرعت شنا کند و به یک شکارچی موثر تبدیل شود.

از نظر نقش اکولوژیکی، دونکلئوسوس در راس زنجیره غذایی در دوران دوونین پسین قرار داشت. برآورد می‌شود که در محیط‌های دریایی کم‌عمق زندگی می‌کرد و در یک اکوسیستم متنوع پر از موجودات دریایی مختلف شکوفا می‌شد. دوران دوونین پسین زمان توسعه‌ی تکاملی مهمی بود که با ظهور بسیاری از گونه‌های ماهی و اولین ظهور دوزیستان مشخص می‌شود.

فسیل دونکلئوسوس عمدتاً در آمریکای شمالی، به‌ویژه در اوهایو، یافت شده، جایی که سازند کلیولند شیل (Cleveland Shale formation) شامل نمونه‌های متعدد است. کشف این فسیل بینش‌های مهمی درباره‌ی تکامل مهره‌داران اولیه با فک و استراتژی‌های تطبیقی آن‌ها فراهم کرده است.

دونکلئوسوس حدود ۳۶۰ میلیون سال پیش منقرض شد، احتمالاً به دلیل رویداد‌های انقراضی جمعی که در پایان دوره دوونین پسین اتفاق افتاد. با وجود انقراضش، دونکلئوسوس هنوز هم یک شخصیت مهم در مطالعه‌ی زندگی باستانی به شمار می‌رود و تنوع و پیچیدگی اکوسیستم‌های دریایی باستانی را نشان می‌دهد. 

ویژگی‌های منحصربه‌فرد و تطابق شکارچی‌ مانند آن همچنان محققان و علاقه‌مندان را به خود جذب می‌کند و آن را به نمادی از دوران دوونین پسین تبدیل می‌کند.