شبگرد مصری؛ پرنده‌ای شبح‌وار با چشم‌های نقره‌ای که در گرم‌ترین مناطق ایران زندگی می‌کند و سلطان استتار است

راز بقا: شبگرد مصری با نام علمی Caprimulgus aegyptius یکی از جالب‌ترین و در عین حال ناشناخته‌ترین پرندگان شب‌زی است که در سکوت شب‌های بیابانی ظاهر می‌شود. این پرنده با استتار بی‌نظیر، چشمان درخشان و رفتار‌های خاص شبانه، الهام‌بخش عکاسان طبیعت و طبیعت‌گردان شده است.

در این مقاله از راز بقا، به بررسی دقیق ویژگی‌های این پرنده، زیستگاه‌هایش در ایران، تصاویر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی، و نکات حفاظت از این گونه ارزشمند می‌پردازیم.

ویژگی‌های ظاهری شبگرد مصری

به گزارش راز بقا، شبگرد مصری پرنده‌ای متوسط‌جثه است با طول بدنی بین ۲۳ تا ۲۵ سانتی‌متر و فاصله دو سر بال‌ها تا حدود ۵۵ سانتی‌متر. پرهایش ترکیبی از رنگ‌های خاکی، بژ، کرم و قهوه‌ای با خطوط و نقش‌هایی است که به طرز عجیبی شبیه زمین‌های شنی و صخره‌ای است. همین ویژگی باعث می‌شود وقتی بی‌حرکت روی زمین می‌نشیند، به‌سختی قابل تشخیص باشد.

چشمان درشت و دهانی باز دارد که مناسب شکار حشرات پروازی شب‌زی مثل شب‌پره‌هاست. نر‌ها لکه‌های سفید کوچکی روی بال دارند که در هنگام پرواز دیده می‌شود. پاهایش بسیار کوتاه است و به‌ندرت راه می‌رود؛ بیشتر روی زمین می‌نشیند یا پرواز می‌کند.

زیستگاه و پراکندگی جهانی

شبگرد مصری در مناطق گرم و خشک زندگی می‌کند. به گزارش راز بقا زیستگاه اصلی‌اش شامل کشور‌های شمال آفریقا (مصر، لیبی، سودان)، شبه‌جزیره عربستان، بخش‌هایی از آسیای مرکزی و خاورمیانه (از جمله ایران، افغانستان، پاکستان و ترکمنستان) است. این پرنده ترجیح می‌دهد در مناطق نیمه‌بیابانی، کویری، و حتی سواحل رودخانه‌ها با پوشش گیاهی کم زندگی کند.

نکته جالب اینکه شبگرد مصری برخلاف بسیاری از پرندگان شب‌زی، در محیط‌های باز زندگی می‌کند و زیر بوته‌ها، درختچه‌ها یا روی خاک‌های بی‌پوشش آفتاب‌خورده دیده می‌شود.

حضور شبگرد مصری در ایران

در ایران، شبگرد مصری بیشتر در مناطق شرقی و جنوبی یافت می‌شود. به گزارش راز بقا گزارش‌هایی از مشاهده این گونه در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی، و حتی بوشهر وجود دارد. به دلیل شرایط اقلیمی مناسب بیابانی، این پرنده توانسته در برخی زیستگاه‌های ایرانی جمعیت پایداری ایجاد کند.

بر اساس مشاهدات ثبت‌شده توسط کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و منابع بومی، این پرنده در نزدیکی زاهدان، نرماشیر، و حتی نواحی حاشیه‌ای کویر لوت رؤیت شده است.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

شبگرد گوش‌دار بزرگ؛ پرنده‌ای معروف به نوزاد اژد‌ها که زیباترین بال دنیا را دارد و استاد استتار است

شبگرد بلوچی؛ عجیب‌ترین پرنده ایران با رفتار مرموز و غیرعادی که شب‌ها شکار می‌کند و استاد استتار است

دیدومک؛ پرنده‌ای پر سروصدا که در شب فریاد می‌زند و در فرهنگ جنوب ایران نماد نحسی است

رفتار و عادات زیستی

یکی از جالب‌ترین ویژگی‌های شبگرد مصری، رفتار شب‌زی آن است. در طول روز، این پرنده کاملاً بی‌حرکت روی زمین دراز می‌کشد و با محیط اطراف یکی می‌شود. اغلب تنها زمانی حرکت می‌کند که خطر یا مزاحمت جدی احساس کند.

با آغاز شب، از محل اختفایش بیرون می‌آید و با پروازی نرم و بی‌صدا به شکار می‌پردازد. مسیر پروازش معمولاً آهسته و به‌صورت زیگزاگی است. در این حالت دهان بزرگش باز می‌شود تا حشرات را در هوا ببلعد. صدای خاص این پرنده معمولاً ترکیبی از صدا‌های کوتاه «کرو... کرو...» است که گاهی هنگام چرخاندن سر به اطراف تغییر تُن می‌دهد.

زادآوری و لانه‌سازی

شبگرد مصری از جمله پرندگانی است که لانه‌ای نمی‌سازد. این پرنده تخم‌هایش را مستقیم روی خاک بیابان یا میان سنگ‌ریزه‌ها می‌گذارد. معمولاً دو تخم کشیده و بیضی‌شکل می‌گذارد که رنگ و لکه‌هایشان مشابه با رنگ خاک و سنگ‌هاست. همین موضوع به پنهان ماندن آنها از دید شکارچیان کمک می‌کند.

هر دو والد وظیفه محافظت و گرم‌کردن تخم‌ها را دارند. جالب اینکه، برخلاف تصور، شبگرد‌ها می‌توانند با دهان باز گرما را تنظیم کنند تا تخم‌ها در دمای ثابت باقی بمانند.

تهدیدات و وضعیت حفاظتی

در حال حاضر، بر اساس داده‌های سازمان IUCN، این گونه در دسته «کمترین نگرانی» (Least Concern) قرار دارد. به گزارش راز بقا جمعیت جهانی آن پایدار ارزیابی شده است. اما تخریب زیستگاه‌های طبیعی، چرای بی‌رویه دام، و فعالیت‌های انسانی مانند ساخت‌وساز یا استخراج منابع در مناطق بیابانی می‌توانند تهدیدی جدی برای بقای این پرنده باشند.

در ایران نیز با افزایش جاده‌سازی و توسعه مناطق بیابانی، برخی زیستگاه‌های شبگرد مصری در خطر تخریب قرار گرفته‌اند. حفاظت از این مناطق و آموزش مردم محلی اهمیت فراوانی دارد.

اهمیت شبگرد مصری در بوم‌سازگان بیابانی

شبگرد مصری نقش مهمی در تعادل بوم‌سازگان مناطق خشک و بیابانی ایفا می‌کند. این پرنده با تغذیه از انواع حشرات شب‌زی، به کنترل جمعیت این موجودات کمک می‌کند. بسیاری از شب‌پره‌ها، ملخ‌ها و پشه‌هایی که در شب فعال می‌شوند، طعمه‌های اصلی شبگرد مصری هستند. به همین دلیل حضور این پرنده باعث کاهش آفات در زیستگاه‌هایی می‌شود که حیات شبانه در آنها پررنگ است.

همچنین با توجه به اینکه این پرنده خود شکار طبیعی چند گونه دیگر از جمله جغد‌ها و روباه‌های بیابانی است، نقشی کلیدی در زنجیره غذایی اکوسیستم‌های خشک و گرم دارد. به‌هم خوردن تعادل جمعیتی شبگرد مصری می‌تواند به‌طور غیرمستقیم باعث افزایش حشرات یا کاهش تنوع شکارچیان طبیعی شود.

شناخت دقیق‌تر این پرنده، به‌ویژه برای پژوهشگران، محیط‌بانان، و علاقمندان به اکوتوریسم بسیار ارزشمند است؛ چرا که به آنها کمک می‌کند بهتر وضعیت زیستگاه‌ها را پایش کرده و برای حفاظت از تنوع زیستی برنامه‌ریزی کنند.

تفاوت شبگرد مصری با دیگر گونه‌های شبگرد

یکی از سوالات متداول بین طبیعت‌گردان ایرانی این است که شبگرد مصری چه تفاوتی با سایر شبگرد‌ها دارد؟

مهم‌ترین تفاوت‌ها عبارت‌اند از:

اندازه کمی بزرگ‌تر از شبگرد معمولی (Caprimulgus europaeus)

نداشتن خطوط سفید پررنگ در بال‌ها مانند برخی شبگرد‌های اروپایی

زندگی در مناطق خشک و بیابانی

صدای خاص و آرامش بیشتر در طول روز

شبگرد مصری، این پرنده اسرارآمیز و شب‌زی، با قدرت استتار خارق‌العاده و رفتار‌های خاص، یکی از شگفتی‌های زیستی مناطق بیابانی ایران و جهان است. اگرچه در نگاه اول به‌سختی دیده می‌شود، اما حضورش نقش مهمی در کنترل جمعیت حشرات شب‌زی دارد.

با توجه به رشد علاقه عمومی به طبیعت‌گردی، آموزش درباره این پرنده و حفاظت از زیستگاه‌هایش می‌تواند گامی مؤثر در حفظ تنوع زیستی کشور باشد.