چرم فاس؛ بهترین چرم دنیا که با فضله کبوتر درست می‌شود

راز بقا: در دل کوچه‌های پرپیچ و خم شهر تاریخی فاس (Fès) در مراکش، یکی از قدیمی‌ترین و خاص‌ترین هنر‌های دستی جهان هنوز زنده است: دباغی سنتی چرم. اما چیزی که چرم فاس را از باقی محصولات چرمی جهان متمایز می‌کند، نه‌تنها رنگ‌های طبیعی آن است، بلکه یک ماده اولیه بسیار عجیب و غیرمعمول: فضله کبوتر!

در این مقاله از راز بقا نگاهی می‌اندازیم به فرآیند ساخت چرم سنتی در فاس، دلیل استفاده از این ماده عجیب، و جایگاه آن در فرهنگ و اقتصاد مراکش.

فاس؛ قلب تپنده‌ی صنعت چرم مراکش

به گزارش راز بقا، شهر فاس یکی از قدیمی‌ترین شهر‌های اسلامی در شمال آفریقاست و به‌دلیل حفظ ساختار سنتی خود، اغلب به عنوان «موزه‌ای زنده» شناخته می‌شود. در میان جاذبه‌های گردشگری و فرهنگی بی‌شمار این شهر، دباغ‌خانه‌های سنتی آن (به‌ویژه دباغ‌خانه چَورا – Chouara) از شهرتی جهانی برخوردارند.

این دباغ‌خانه‌ها که قدمت‌شان به قرون وسطی بازمی‌گردد، هنوز هم به روش‌های سنتی و بدون استفاده از ماشین‌آلات صنعتی فعالیت می‌کنند. تصویر حوضچه‌های رنگارنگی که در آن پوست‌های حیوانات رنگ‌آمیزی می‌شوند، یکی از نماد‌های گردشگری مراکش است.

فرآیند دباغی سنتی؛ از فضله تا فشن

در دباغ‌خانه‌های فاس، همه‌چیز از پوست خام حیوانات آغاز می‌شود معمولاً بز، گاو یا گوسفند. این پوست‌ها برای تبدیل شدن به چرم نرم و باکیفیت باید چند مرحله را طی کنند:

یک. آماده‌سازی پوست‌ها

ابتدا پوست‌ها در ترکیبی از آب، آهک و فضله کبوتر خیسانده می‌شوند. این ترکیب خاص کمک می‌کند که:

مو‌های باقیمانده از پوست جدا شوند.

چربی و گوشت‌های اضافی تجزیه شود.

پوست‌ها نرم شده و برای رنگ‌آمیزی آماده شوند.

دلیل استفاده از فضله کبوتر، مقدار بالای آمونیاک طبیعی موجود در آن است که باعث تسریع تجزیه‌ی چربی‌ها و آماده‌سازی پوست می‌شود. اگرچه این مرحله بویی بسیار شدید و ناخوشایند دارد، اما نقش کلیدی در کیفیت نهایی چرم ایفا می‌کند.

دو. شستشو و خشک‌کردن

پس از چند روز خیساندن، پوست‌ها شسته شده و در آفتاب خشک می‌شوند.

سه. رنگ‌آمیزی با مواد طبیعی

در مرحله بعد، پوست‌های خشک‌شده در حوضچه‌های رنگی قرار می‌گیرند که از رنگ‌های کاملاً طبیعی ساخته شده‌اند:

زعفران برای زرد.

حنا برای قرمز یا قهوه‌ای.

نیل برای آبی.

پوست انار برای نارنجی یا قهوه‌ای روشن.

این رنگ‌ها نه‌تنها طبیعی و غیرسمی‌اند، بلکه باعث زیبایی و دوام بیشتر چرم می‌شوند.

بوی عجیب، اما دیدنی خاص!

دباغ‌خانه‌های فاس در عین زیبایی بصری، بوی بسیار شدیدی دارند ترکیبی از فضله کبوتر، آهک، پوست خام و رنگ‌های طبیعی. به گزارش راز بقا همین بو باعث شده بازدیدکنندگان معمولاً با شاخه‌های نعناع در دست یا جلوی بینی وارد دباغ‌خانه‌ها شوند تا بتوانند تجربه‌ی دیدن این هنر باستانی را تاب بیاورند.

با این حال، تماشای فرآیند تولید و رنگ‌آمیزی چرم‌ها از بالای ساختمان‌های مشرف به دباغ‌خانه، تجربه‌ای‌ست فراموش‌نشدنی.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

روایت یک زن از نیل، زعفران و لوله‌ی تفنگ؛ آیین‌های فراموش‌شده فرزند پروری در فرهنگ عشایر قشقایی

«عروس گرگ‌نما»؛ «عروس گرگ‌نمای گودین» مشهور به عروس حاج طهماس که شب‌ها شبیه گرگ می‌شد و جان آدم‌ها را می‌گرفت

مراسم «هل هله کوسه»؛ آیین باران‌خواهی در فرهنگ عشایر بختیاری که به آن «کوسه‌گردانی» می‌گویند

جایگاه چرم فاس در بازار جهانی

چرم سنتی فاس نه‌تنها در بازار‌های محلی مراکش به فروش می‌رسد، بلکه در سطح بین‌المللی نیز بسیار محبوب است. از کیف‌های دستی گرفته تا کمربند، کفش، صندل و لباس — همه با دست ساخته شده‌اند و بافت و رنگی خاص دارند که در محصولات صنعتی یافت نمی‌شود.

گردشگران اغلب با خرید یکی از این محصولات چرمی، بخشی از فرهنگ و هنر مراکش را با خود به خانه می‌برند.

به گزارش راز بقا چرم فاس، نماینده‌ای اصیل از فرهنگ، صبر، و هنر سنتی مردم مراکش است. شاید استفاده از فضله کبوتر در تولید آن در نگاه اول عجیب به‌نظر برسد، اما این روش صد‌ها سال است که امتحان خود را پس داده و همچنان یکی از دلایل ماندگاری و شهرت چرم فاس است.

اگر روزی به مراکش سفر کردید، حتماً بازدید از دباغ‌خانه‌های فاس را در برنامه خود قرار دهید؛ جایی که سنت، زیبایی و بوی خاص دست‌به‌دست هم داده‌اند تا یک هنر بی‌نظیر را زنده نگه دارند.