چرم فاس؛ بهترین چرم دنیا که با فضله کبوتر درست می‌شود
در دل شهر فاس مراکش، چرمسازی سنتی با استفاده از فضله کبوتر و رنگهای طبیعی همچنان پابرجاست. با ما همراه باشید تا با این هنر باستانی، مراحل دباغی و راز‌های ماندگاری چرم فاس آشنا شوید.
راز بقا: در دل کوچه‌های پرپیچ و خم شهر تاریخی فاس (Fès) در مراکش، یکی از قدیمی‌ترین و خاص‌ترین هنر‌های دستی جهان هنوز زنده است: دباغی سنتی چرم. اما چیزی که چرم فاس را از باقی محصولات چرمی جهان متمایز می‌کند، نه‌تنها رنگهای طبیعی آن است، بلکه یک ماده اولیه بسیار عجیب و غیرمعمول: فضله کبوتر!
در این مقاله از راز بقا نگاهی می‌اندازیم به فرآیند ساخت چرم سنتی در فاس، دلیل استفاده از این ماده عجیب، و جایگاه آن در فرهنگ و اقتصاد مراکش.
فاس؛ قلب تپنده‌ی صنعت چرم مراکش
به گزارش راز بقا، شهر فاس یکی از قدیمی‌ترین شهر‌های اسلامی در شمال آفریقاست و به‌دلیل حفظ ساختار سنتی خود، اغلب به عنوان «موزه‌ای زنده» شناخته می‌شود. در میان جاذبه‌های گردشگری و فرهنگی بی‌شمار این شهر، دباغ‌خانه‌های سنتی آن (به‌ویژه دباغ‌خانه چَورا – Chouara) از شهرتی جهانی برخوردارند.
این دباغ‌خانه‌ها که قدمت‌شان به قرون وسطی بازمی‌گردد، هنوز هم به روش‌های سنتی و بدون استفاده از ماشین‌آلات صنعتی فعالیت می‌کنند. تصویر حوضچه‌های رنگارنگی که در آن پوست‌های حیوانات رنگ‌آمیزی می‌شوند، یکی از نماد‌های گردشگری مراکش است.
فرآیند دباغی سنتی؛ از فضله تا فشن
در دباغ‌خانه‌های فاس، همه‌چیز از پوست خام حیوانات آغاز می‌شود معمولاً بز، گاو یا گوسفند. این پوستها برای تبدیل شدن به چرم نرم و باکیفیت باید چند مرحله را طی کنند:
یک. آماده‌سازی پوستها
ابتدا پوستها در ترکیبی از آب، آهک و فضله کبوتر خیسانده می‌شوند. این ترکیب خاص کمک می‌کند که:
مو‌های باقیمانده از پوست جدا شوند.
چربی و گوشت‌های اضافی تجزیه شود.
پوستها نرم شده و برای رنگ‌آمیزی آماده شوند.
دلیل استفاده از فضله کبوتر، مقدار بالای آمونیاک طبیعی موجود در آن است که باعث تسریع تجزیه‌ی چربی‌ها و آماده‌سازی پوست می‌شود. اگرچه این مرحله بویی بسیار شدید و ناخوشایند دارد، اما نقش کلیدی در کیفیت نهایی چرم ایفا می‌کند.
دو. شستشو و خشک‌کردن
پس از چند روز خیساندن، پوستها شسته شده و در آفتاب خشک می‌شوند.
سه. رنگ‌آمیزی با مواد طبیعی
در مرحله بعد، پوست‌های خشک‌شده در حوضچه‌های رنگی قرار می‌گیرند که از رنگهای کاملاً طبیعی ساخته شده‌اند:
زعفران برای زرد.
حنا برای قرمز یا قهوه‌ای.
نیل برای آبی.
پوست انار برای نارنجی یا قهوه‌ای روشن.
این رنگ‌ها نه‌تنها طبیعی و غیرسمی‌اند، بلکه باعث زیبایی و دوام بیشتر چرم می‌شوند.
بوی عجیب، اما دیدنی خاص!
دباغ‌خانه‌های فاس در عین زیبایی بصری، بوی بسیار شدیدی دارند ترکیبی از فضله کبوتر، آهک، پوست خام و رنگهای طبیعی. به گزارش راز بقا همین بو باعث شده بازدیدکنندگان معمولاً با شاخه‌های نعناع در دست یا جلوی بینی وارد دباغ‌خانه‌ها شوند تا بتوانند تجربه‌ی دیدن این هنر باستانی را تاب بیاورند.
با این حال، تماشای فرآیند تولید و رنگ‌آمیزی چرم‌ها از بالای ساختمان‌های مشرف به دباغ‌خانه، تجربه‌ای‌ست فراموش‌نشدنی.
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
روایت یک زن از نیل، زعفران و لوله‌ی تفنگ؛ آیین‌های فراموش‌شده فرزند پروری در فرهنگ عشایر قشقایی
مراسم «هل هله کوسه»؛ آیین باران‌خواهی در فرهنگ عشایر بختیاری که به آن «کوسه‌گردانی» می‌گویند
جایگاه چرم فاس در بازار جهانی
چرم سنتی فاس نه‌تنها در بازار‌های محلی مراکش به فروش می‌رسد، بلکه در سطح بین‌المللی نیز بسیار محبوب است. از کیف‌های دستی گرفته تا کمربند، کفش، صندل و لباس — همه با دست ساخته شده‌اند و بافت و رنگی خاص دارند که در محصولات صنعتی یافت نمی‌شود.
گردشگران اغلب با خرید یکی از این محصولات چرمی، بخشی از فرهنگ و هنر مراکش را با خود به خانه می‌برند.
به گزارش راز بقا چرم فاس، نماینده‌ای اصیل از فرهنگ، صبر، و هنر سنتی مردم مراکش است. شاید استفاده از فضله کبوتر در تولید آن در نگاه اول عجیب به‌نظر برسد، اما این روش صد‌ها سال است که امتحان خود را پس داده و همچنان یکی از دلایل ماندگاری و شهرت چرم فاس است.
اگر روزی به مراکش سفر کردید، حتماً بازدید از دباغ‌خانه‌های فاس را در برنامه خود قرار دهید؛ جایی که سنت، زیبایی و بوی خاص دست‌به‌دست هم داده‌اند تا یک هنر بی‌نظیر را زنده نگه دارند.
لینک کپی شد
از میان خبرها
خواندنی‌ها
کبوتر کلهسفید؛ کبوتری که میوههای سمی میخورد و طرفدار سرسخت درخت کافور است
آداب شکار در فرهنگ بختیاری؛ بختیاریها چرا شکار میکردند و چه قوانینی برای شکار داشتند؟
«عروس گرگ‌نما»؛ «عروس گرگ‌نمای گودین» مشهور به عروس حاج طهماس که شب‌ها شبیه گرگ می‌شد و جان آدم‌ها را می‌گرفت
روایت یک زن از نیل، زعفران و لوله‌ی تفنگ؛ آیین‌های فراموش‌شده فرزند پروری در فرهنگ عشایر قشقایی
نتایج عجیب یک تحقیق درباره وگانیسم؛ گیاهخواران بیشتر از گوشتخواران تشنه قدرتاند
جمجمه الاغ؛ کاربرد عجیب جمجمه الاغ در کرمان، کاشمر، قاین و سبزوار در دفع ارواح شیطانی و بارش باران
مرغ، گاو، خوک و ماهی؛ هر سال چند حیوان برای غذای انسان کشته می‌شود و بیشتر کدام حیوان خورده می‌شود؟
افسانه کوتولههای شهداد و نبرد افسانه‌ای با اژدهای سرخ سیستان و بلوچستان بر سر کوه طلا!
ارسال نظر
نظرات بینندگان
یک ایرانی
| 
۱۷ تير ۱۴۰۴ - ۰۹:۱۶
با درود
علت اصلی استفاده از کود کبوتر اینه که دارای آنزیم پروتئاز فراوانی هست،که اصولا بعد آهکدهی و آهک گیری به این صورت که پوستها رو بعد مرحله آهکی که از یک تا ۳روز بسته به چرم مصرفی متفاوته(البته چون از تانن گیاهی استفاده میکنن شاید تا ۵روز هم توی آهک و سولفور برای موبری و حذف پروتئین های کروی و محلول قرار بگیره چون تانن ها بعضی درشت مولکول هستن و توانایی پُر کردن الیاف پروتئین کلاژن و ایجاد پُل و دباغی رو دارن)بعد پوستها که موبری شد ۲الی۳بار با آب شسته میشن تا آهک تا حدود زیادی حذف بشه و PHپوست کمی پایینتر بیاد و فضله کبوتر یا مرغ بتونه عمل آنزیمی خودش رو که حل و حذف پروتئین های غیر دباغی و سُست درون پوست هست رو انجام بده که زمان نگهداری پوست درون محلول فضله میتونه از چند ساعت تا چند روز متفاوت باشه،مثلا برای تولید کفش نباید زیاد توی آهک و آنزیم بمونه چون خیلی سُست میشه و چرم تولیدی خیلی نرم و کشسان میشه که طول عمر بالایی نخواهد داشت و بعد مدت کوتاهی مصرف جنس دفرمه و یا حتی خراب یا پاره میشه، ولی برای تولید یا دوخت کاپشن میتونه مدت چندروز توی آهک و آنزیم بیشتر بمونه چون برای تولید کاپشن یا حتی لباس زیر باید جنس نرم،لطیف و مخملی باشه، درسته که چرم مراکشی چرم خوبیه و از مواد گیاهی برای دباغی استفاده میشه ولی تکمیل کاری و فنیش و رُخ سازی از مواد و رنگهای معدنی استفاده میشه چون چرم دباغی گیاهی مستعد کپک زدن هست،خودم ۲سال پیش پوست گوسفند و بز رو با مازو دباغی کردم و رُخ سازی یا همون فنیش نکردم و بعد مدتی دیدم روی سطح چرم لکه های کروی روغن زرد و شفاف اسید تانیک جمع شده و کمی هم کپک روی سطح چرم زده البته باید حرفه ای باشید تا متوجه بشید به همین خاطر باید آخر کار با مواد رنگی معدنی دوباره فرآوری بشه که هم کپک نزنه هم جذاب بشه که برای مثلا رنگ قرمز از سرنج یا همون سرب ۴اکسید استفاده میشه که فوق العاده خطرناکه یا طبق همون عکسی که گذاشتید برای رنگ زرد از سرب۳اکسید استفاده میکنن که زرد جذابی هست،برای نارنجی از ترکیب آمونیوم دی کرومات که خطرناکه یا برای رنگ سبز از ترکیبات کروم که اگر ۳باشه خطر خاصی نداره ولی اگر توسط اکسنده ها تبدیل به کروم ۶بشه مثل دی کرومات ها فوق العاده میتونه سمی باشه،البته خودم جهت دباغی از کروم سولفات بازیک استفاده میکنم که کروم۳بی‌خطر هست و از مواد احیاء کننده هم استفاده میکنم ولی درکل دباغی و چرمسازی علم فوق العاده پیچیده ای هست و باید به صورت مدرن و اصولی انجام بشه، اگر شیوه سنتی و صنعتی بدون دانش انجام بشه میتونه فاجعه بار باشه،ولی اگر صنعتی علمی و به روز باشه هم مفیده هم به سلامت جسم و ضاهری زیباتر و جذابتر هم کمک میکنه،
همونطور که قبلتر اشاره کردم دباغی سنتی و قدیمی هم میتونه باعث ایجاد آسیب بشه چون برای موبری از ترکیبات خطرناک آرسنیک به اسم نوره استفاده میشه برای دباغی از مواد گیاهی که بعد ساخته شدن میتونه کپک بزنه و برای رُخ سازی و فنیش از مواد معدنی ممنوعه استفاده بشه که باعث آسیب به پوست و اگزمای شدید بشه
علت اصلی استفاده از کود کبوتر اینه که دارای آنزیم پروتئاز فراوانی هست،که اصولا بعد آهکدهی و آهک گیری به این صورت که پوستها رو بعد مرحله آهکی که از یک تا ۳روز بسته به چرم مصرفی متفاوته(البته چون از تانن گیاهی استفاده میکنن شاید تا ۵روز هم توی آهک و سولفور برای موبری و حذف پروتئین های کروی و محلول قرار بگیره چون تانن ها بعضی درشت مولکول هستن و توانایی پُر کردن الیاف پروتئین کلاژن و ایجاد پُل و دباغی رو دارن)بعد پوستها که موبری شد ۲الی۳بار با آب شسته میشن تا آهک تا حدود زیادی حذف بشه و PHپوست کمی پایینتر بیاد و فضله کبوتر یا مرغ بتونه عمل آنزیمی خودش رو که حل و حذف پروتئین های غیر دباغی و سُست درون پوست هست رو انجام بده که زمان نگهداری پوست درون محلول فضله میتونه از چند ساعت تا چند روز متفاوت باشه،مثلا برای تولید کفش نباید زیاد توی آهک و آنزیم بمونه چون خیلی سُست میشه و چرم تولیدی خیلی نرم و کشسان میشه که طول عمر بالایی نخواهد داشت و بعد مدت کوتاهی مصرف جنس دفرمه و یا حتی خراب یا پاره میشه، ولی برای تولید یا دوخت کاپشن میتونه مدت چندروز توی آهک و آنزیم بیشتر بمونه چون برای تولید کاپشن یا حتی لباس زیر باید جنس نرم،لطیف و مخملی باشه، درسته که چرم مراکشی چرم خوبیه و از مواد گیاهی برای دباغی استفاده میشه ولی تکمیل کاری و فنیش و رُخ سازی از مواد و رنگهای معدنی استفاده میشه چون چرم دباغی گیاهی مستعد کپک زدن هست،خودم ۲سال پیش پوست گوسفند و بز رو با مازو دباغی کردم و رُخ سازی یا همون فنیش نکردم و بعد مدتی دیدم روی سطح چرم لکه های کروی روغن زرد و شفاف اسید تانیک جمع شده و کمی هم کپک روی سطح چرم زده البته باید حرفه ای باشید تا متوجه بشید به همین خاطر باید آخر کار با مواد رنگی معدنی دوباره فرآوری بشه که هم کپک نزنه هم جذاب بشه که برای مثلا رنگ قرمز از سرنج یا همون سرب ۴اکسید استفاده میشه که فوق العاده خطرناکه یا طبق همون عکسی که گذاشتید برای رنگ زرد از سرب۳اکسید استفاده میکنن که زرد جذابی هست،برای نارنجی از ترکیب آمونیوم دی کرومات که خطرناکه یا برای رنگ سبز از ترکیبات کروم که اگر ۳باشه خطر خاصی نداره ولی اگر توسط اکسنده ها تبدیل به کروم ۶بشه مثل دی کرومات ها فوق العاده میتونه سمی باشه،البته خودم جهت دباغی از کروم سولفات بازیک استفاده میکنم که کروم۳بی‌خطر هست و از مواد احیاء کننده هم استفاده میکنم ولی درکل دباغی و چرمسازی علم فوق العاده پیچیده ای هست و باید به صورت مدرن و اصولی انجام بشه، اگر شیوه سنتی و صنعتی بدون دانش انجام بشه میتونه فاجعه بار باشه،ولی اگر صنعتی علمی و به روز باشه هم مفیده هم به سلامت جسم و ضاهری زیباتر و جذابتر هم کمک میکنه،
همونطور که قبلتر اشاره کردم دباغی سنتی و قدیمی هم میتونه باعث ایجاد آسیب بشه چون برای موبری از ترکیبات خطرناک آرسنیک به اسم نوره استفاده میشه برای دباغی از مواد گیاهی که بعد ساخته شدن میتونه کپک بزنه و برای رُخ سازی و فنیش از مواد معدنی ممنوعه استفاده بشه که باعث آسیب به پوست و اگزمای شدید بشه
تهرانی
| ۲۵ تير ۱۴۰۴ - ۱۸:۰۸
دوستان و عزیزان جامعه ی کفتر باز ،
بنده به عنوان یک تاجر که سالها در عرصه ی واردات و صادرات فعالیت داشتم ،با توجه به تجربه ی لازم و کافی در این زمینه ،شرکت ما تصمیم به صادرات فضله ی کبوتر گرفته تا هم کیفیت فضله ی کبوتر ایرانی را به جهانیان معرفی کنیم و هم از جامعه ی زحمتکش کفتر باز حمایتی کرده باشیم و هم برای کشور ارز اوری داشته باشیم ،بنابراین عزیزانی که مایل به فروش فضله ی کبوترهای خودشون هستند تقاضامندم ،با شرکت ما در ارتباط باشید تا فضله های شما را با قیمتی بالاتر از قیمت روز خریداری کنیم ،لطفاً کسانیکه مایل هستند در قسمت کامنت های این مقاله شماره تماس و راههای ارتباطی خودشون رو اعلام کنند تا در اسرع وقت باهاشون تماس گرفته شود
بنده به عنوان یک تاجر که سالها در عرصه ی واردات و صادرات فعالیت داشتم ،با توجه به تجربه ی لازم و کافی در این زمینه ،شرکت ما تصمیم به صادرات فضله ی کبوتر گرفته تا هم کیفیت فضله ی کبوتر ایرانی را به جهانیان معرفی کنیم و هم از جامعه ی زحمتکش کفتر باز حمایتی کرده باشیم و هم برای کشور ارز اوری داشته باشیم ،بنابراین عزیزانی که مایل به فروش فضله ی کبوترهای خودشون هستند تقاضامندم ،با شرکت ما در ارتباط باشید تا فضله های شما را با قیمتی بالاتر از قیمت روز خریداری کنیم ،لطفاً کسانیکه مایل هستند در قسمت کامنت های این مقاله شماره تماس و راههای ارتباطی خودشون رو اعلام کنند تا در اسرع وقت باهاشون تماس گرفته شود
ویدیوهای برگزیده
دنیای گیاهان
علم و کیهان