چرا روستایی‌ها روی شاخ گوسفند و بز نخ قرمز و مهره آبی می‌بندند؟

راز بقا: دامداری در ایران، نه تنها فعالیتی اقتصادی، بلکه بخش جدایی‌ناپذیری از فرهنگ، آیین‌ها و باور‌های مردم بوده است. در این میان، برای حفظ سلامت دام‌ها، شیوه‌های درمانی و آیینی خاصی شکل گرفته است. 

به گزارش راز بقا، یکی از سنت‌های شگفت‌انگیز که در جای‌جای ایران ریشه دارد، بستن نخ قرمز یا مهره‌ی چشم‌زخم بر شاخ یا گردن دام‌هاست؛ رسمی که بازتابی از نگرانی‌های انسان سنتی نسبت به بلا‌ها و آسیب‌های نادیدنی است.

آیین بستن نخ قرمز و مهره روی شاخ دام

به گزارش راز بقا، در بسیاری از نقاط ایران، از جمله ایل بختیاری، قشقایی، ترکمن‌صحرا، کردستان و خراسان، سنتی دیرینه رواج دارد که در آن دام‌ها، به ویژه گاوها، گوسفندان، بز‌ها و حتی اسب‌ها را با بستن اشیای نمادین، چون نخ قرمز یا مهره‌ی آبی‌رنگ، از آسیب و چشم‌زخم محافظت می‌کنند. 

این باور از اعتقاد به وجود نیروی مخرب «چشم بد» سرچشمه می‌گیرد؛ نیرویی که بنا بر اعتقادات عامیانه، از طریق نگاه‌های حسودانه یا تحسین‌آمیز بر موجودات زیبا و سالم وارد می‌شود و می‌تواند موجب بیماری، لاغری یا حتی مرگ دام گردد.

رنگ قرمز در فرهنگ‌های کهن ایرانی همواره نماد حیات، خون، قدرت و حفاظت بوده است. مردم بر این باور بودند که بستن نخ قرمز بر شاخ دام، چون نیرویی مرئی، انرژی‌های منفی را خنثی کرده و جلوی بروز بلا را می‌گیرد. افزون بر این، مهره‌ی چشم‌زخم که معمولاً به رنگ آبی ساخته می‌شود، نماد دیگری از دفع شر محسوب می‌شود. ترکیب این دو شیء، نوعی حصار جادویی در برابر بدی‌ها به وجود می‌آورد.

در برخی مناطق، سنت‌ها شکل پیشرفته‌تری نیز داشتند؛ برای مثال، در میان برخی عشایر قشقایی رسم بر این بود که علاوه بر نخ قرمز و مهره، تکه‌ای از لباس کودکی که نخستین قدم‌های خود را برداشته بود، به دام‌ها آویزان کنند. این کار به‌نوعی نماد طهارت و آغاز زندگی نو بود و اعتقاد داشتند که انرژی خالص کودک به محافظت از دام‌ها کمک می‌کند.

معناشناسی و استمرار سنت

به گزارش راز بقا، گرچه با گذر زمان و ورود طب دامپزشکی مدرن، این آیین‌ها کمرنگ‌تر شده‌اند، اما همچنان در برخی روستا‌ها و میان عشایر، این باور‌ها زنده‌اند. مشاهده‌ی دام‌هایی با تکه‌نخ‌های قرمز یا مهره‌های چشم‌زخم بر شاخ یا گردنشان، گواهی بر استمرار فرهنگی هزاران ساله است که لایه‌های عمیقی از روان‌شناسی جمعی ایرانیان را بازتاب می‌دهد.

این آیین نه تنها ابزاری برای محافظت معنوی دام به شمار می‌رفت، بلکه نوعی امیدآفرینی برای دامداران بود؛ امیدی که به آنها آرامش می‌بخشید و باور به کنترل بر طبیعت ناملایم را در دلشان زنده نگه می‌داشت. بی‌شک، بستن نخ قرمز و مهره‌ی چشم‌زخم بر دام، نمونه‌ای درخشان از تلفیق باور، آیین و نیاز در زندگی سنتی ایرانی است.