راز مهاجرت دقیق پرندگان بدون GPS؛ پرندگان چگونه مسیر هزاران کیلومتری را بدون خطا طی می‌کنند؟
پرندگان مهاجر چگونه بدون GPS مسیر‌های طولانی را طی می‌کنند؟ کشف راز‌هایی شگفت‌انگیز از حس‌های پنهان در جهت‌یابی پرندگان.
راز بقا: هر سال میلیارد‌ها پرنده در سراسر جهان، از جمله آمریکا، مسیر‌هایی طولانی را برای مهاجرت طی می‌کنند. برخی از آنها، مانند پرستوی دریایی قطبی (Arctic tern)، در طول عمر خود مسافتی معادل رفت‌وبرگشت تا ماه را طی می‌کنند. اما پرسش اساسی اینجاست: چگونه پرندگان بدون استفاده از GPS یا نقشه، راه خود را پیدا می‌کنند؟
پاسخ در مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از حس‌های پیچیده نهفته است که بعضی از آنها برای انسان‌ها هنوز ناشناخته‌اند.
نشانه‌های دیداری و بویایی؛ ابزار ابتدایی جهت‌یابی
به گزارش راز بقا، یکی از راه‌های اولیه‌ای که پرندگان برای جهت‌یابی استفاده می‌کنند، بینایی و حافظه‌ی مکانی است. پرندگانی که یک‌بار مهاجرت کرده‌اند، می‌توانند مسیر را از روی نشانه‌هایی مثل کوه‌ها، رودخانه‌ها یا دریاچه‌ها به خاطر بسپارند.
اما برای پرندگانی که از روی اقیانوس‌ها پرواز می‌کنند و نشانه‌ای در محیط وجود ندارد، حس بویایی اهمیت پیدا می‌کند. مطالعه‌ای روی پرستوی دریایی اسکاپولی نشان داد که وقتی مجرای بینی این پرندگان بسته می‌شود، در دریا مسیر خود را گم می‌کنند، ولی در خشکی مشکلی ندارند.
خورشید و ستاره‌ها؛ قطب‌نمایی طبیعی در آسمان
پرندگانی که در روز پرواز می‌کنند از چیزی به نام قطب‌نمای خورشیدی استفاده می‌کنند. آنها موقعیت خورشید را با ساعت زیستی خود ترکیب کرده و جهت حرکت را تشخیص می‌دهند. اما نور مصنوعی می‌تواند این ساعت زیستی را مختل کند و توانایی جهت‌یابی آنها را کاهش دهد.
از آنجایی که اکثر پرندگان در شب مهاجرت می‌کنند، از ستاره‌ها برای جهت‌یابی استفاده می‌کنند. آنها به‌ویژه موقعیت ستاره‌های اطراف قطب آسمانی شمال (نزدیک به ستاره قطبی) را شناسایی می‌کنند؛ روشی که انسان‌ها نیز قرن‌ها از آن بهره گرفته‌اند.
مغناطیس‌یابی؛ حس ششم پرندگان
در شرایطی که آسمان ابری است و ستاره‌ها یا خورشید قابل مشاهده نیستند، پرندگان از میدان مغناطیسی زمین برای جهت‌یابی استفاده می‌کنند. این توانایی به نام مگنتورسپشن (magnetoreception) شناخته می‌شود.
بر اساس یافته‌ها، پرندگان می‌توانند میدان مغناطیسی تولیدشده توسط هسته‌ی فلزی زمین را تشخیص دهند. به گزارش راز بقا این فرایند احتمالاً توسط مولکولی به نام کریپتوکروم در شبکیه‌ی چشم آنها انجام می‌شود که نسبت به نور آبی حساس است.
علاوه بر این، رسوبات آهن‌دار به نام مگنتیت در نوک برخی پرندگان یافت شده که از طریق مسیر‌های عصبی به مغز متصل می‌شوند و اطلاعاتی درباره شدت میدان مغناطیسی ارائه می‌دهند.
نور قطبیده؛ تشخیص موقعیت خورشید حتی در هوای ابری
نور خورشید وقتی از جو عبور می‌کند، به شکلی خاص قطبیده می‌شود. پرندگان با استفاده از سلول‌های ویژه در شبکیه‌ی چشم خود، الگوی قطبیدگی نور را تشخیص داده و حتی در روز‌های ابری نیز موقعیت خورشید را می‌یابند.
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
طوطی‌های باهوش سیدنی با ایجاد سنت نوشیدن آب از فواره، مرز خلاقیت حیوانات را جابه‌جا کردند
مگس‌گیر پادشاهی؛ شاهزاده جنگل‌های گرمسیری که زیباترین تاج در میان پرندگان جهان را دارد
ترکیب حس‌ها برای مسیر دقیق
پرندگان مانند انسان‌ها که در تاریکی به حس لامسه تکیه می‌کنند، در شرایط مختلف از حس‌های متفاوت بهره می‌برند. محققان می‌گویند پرندگان اطلاعات جهت‌یابی را از حس‌های مختلف ترکیب می‌کنند. در طوفان یا زمان فعالیت زیاد خورشیدی، میدان مغناطیسی زمین دچار اختلال می‌شود و پرندگان بیشتر به حس بینایی یا بویایی تکیه می‌کنند.
ژن‌هایی که مسیر را تعیین می‌کنند
جالب است بدانید تمایل به مهاجرت در پرندگان به‌صورت ژنتیکی منتقل می‌شود. آنها از پدر و مادر خود نه‌تنها میل به پرواز، بلکه حتی جهت و فاصله‌ی مهاجرت را به ارث می‌برند. پژوهشگران در حال بررسی ژن‌های مرتبط با مهاجرت هستند تا بفهمند چگونه این کد‌های زیستی این رفتار پیچیده را کنترل می‌کنند.
اهمیت این کشف برای حفاظت از پرندگان
به گزارش راز بقا شناخت سیستم‌های جهت‌یابی پرندگان برای برنامه‌ریزی در حفاظت و احیای زیستگاه‌ها بسیار مهم است. با اینکه تلاش‌های زیادی برای جابه‌جایی یا احیای گونه‌های در معرض خطر انجام شده، در حدود ۴۵٪ از این پروژه‌ها، پرندگان مکان جدید را ترک کرده‌اند. چرا؟ چون آنها آن‌قدر در مسیریابی دقیق‌اند که به راحتی به نقطه‌ی اصلی بازمی‌گردند.
به قول پروفسور «پیتر هور» از دانشگاه آکسفورد: «دلیل موفق نبودن انتقال پرندگان این است که آنها جهت‌یاب‌هایی فوق‌العاده‌اند. اگر جابه‌جایشان کنیم، دوباره به محل قبلی بازمی‌گردند.»
توانایی پرندگان مهاجر در یافتن مسیر، ترکیبی حیرت‌انگیز از ژنتیک، زیست‌شناسی، شیمی و فیزیک است. از خورشید و ستاره‌ها گرفته تا میدان مغناطیسی زمین و حتی بوی محیط، همه در خدمت پرنده‌ای قرار دارند که بدون نقشه، بی‌وقفه و دقیق، مسیرش را می‌یابد. این دستاورد طبیعت نه‌تنها برای دانشمندان الهام‌بخش است، بلکه برای حفاظت از گونه‌ها حیاتی به شمار می‌رود.
لینک کپی شد
خواندنی‌ها
ارسال نظر
ویدیوهای برگزیده
دنیای گیاهان
علم و کیهان