آدامس کُردی یا سقز؛ آدامسی طبیعی که با شیوه‌ای تاریخی از درخت استخراج می‌شود و اروپایی‌ها عاشق آن هستند

راز بقا: سقز که در زبان محلی به آن «آدامس کردی» نیز گفته می‌شود، ماده‌ای صمغی و طبیعی است که از گونه‌ای خاص از درخت بنه (Pistacia atlantica) به دست می‌آید. 

به گزارش راز بقا، این صمغ که به صورت خودجوش یا بر اثر تیغ زدن تنه درخت تراوش می‌شود، در طول تاریخ نه تنها در طب سنتی و خوراکی‌ها، بلکه در تولید آدامس، دارو، لوازم آرایشی و حتی صنعت چرم‌سازی کاربرد داشته است. در ایران، مناطق کوهستانی زاگرس به‌ویژه در استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان و بخش‌هایی از فارس و چهارمحال و بختیاری، خاستگاه اصلی تولید سقز به شمار می‌آیند. در ادامه، با فرآیند به‌دست‌آوردن سقز، ویژگی‌های آن و کاربرد‌های گسترده‌اش آشنا می‌شویم. 

نحوه استخراج سقز از درخت بنه

به گزارش راز بقا، سقز حاصل شیره‌ای غلیظ و چسبناک است که از گونه‌ای درخت به نام بنه (از خانواده پسته) استخراج می‌شود. این درختان معمولاً در ارتفاعات بیش از ۱۰۰۰ متر رشد می‌کنند و برای تولید سقز، درخت باید حداقل ۱۵ تا ۲۰ سال سن داشته باشد. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

قارچ شیتاکه؛ بهترین قارچ دارویی و خوراکی برای تقویت سیستم ایمنی و سلامتی که کاشت آن سود زیادی دارد

سوزن چوپان پاره پاره؛ یک گیاه زیبا که خونریزی را کاهش می‌دهد و به پرنده «درنا» شباهت دارد

فرآیند استخراج سقز در اواسط تابستان (معمولاً تیر تا شهریور) آغاز می‌شود. افراد محلی با استفاده از ابزارهایی، چون چاقو یا تیشه‌های کوچک، خراش‌هایی سطحی، اما منظم بر روی پوست درخت ایجاد می‌کنند. این خراش‌ها باید با دقت انجام شود تا به بافت اصلی درخت آسیب نرسد.

از محل زخم، شیره‌ای سفید و چسبناک خارج می‌شود که در معرض هوا به تدریج غلیظ شده و به رنگ سبز یا زرد متمایل می‌شود. این صمغ پس از گذشت چند روز، با کاردک یا دست جمع‌آوری شده و برای فرآوری‌های بعدی ذخیره می‌شود.

گاهی اوقات برای افزایش تراوش شیره، از تحریک شیمیایی یا ایجاد شکاف‌های بیشتر استفاده می‌شود، ولی اغلب جوامع محلی، استخراج سنتی و بدون آسیب به درخت را ترجیح می‌دهند تا پایداری درخت حفظ شود. 

ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی سقز

به گزارش راز بقا، سقز ماده‌ای نیمه‌شفاف با بویی تند و طعمی تلخ و گس است که در اثر جویدن، به‌تدریج به رنگ سفید درآمده و خاصیت کشسانی آن افزایش می‌یابد. این ماده از ترکیباتی، چون رزین‌ها، ترپن‌ها و مواد معطر تشکیل شده که خواص ضدعفونی‌کننده، آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی را در آن تقویت می‌کند. 

از لحاظ فیزیکی، سقز در ابتدا بسیار چسبناک است و باید در دمای خنک نگهداری شود. با گذشت زمان، سفت می‌شود و قابلیت جویدن بهتری پیدا می‌کند. ترکیبات شیمیایی آن باعث شده است که در صنعت داروسازی به‌عنوان پایه‌ای برای برخی داروها، در عطرسازی برای تثبیت رایحه، و در طب سنتی برای درمان ناراحتی‌های گوارشی و دهان استفاده شود.

کاربرد‌ها و ارزش اقتصادی سقز

به گزارش راز بقا، سقز یکی از منابع درآمدی مهم برای جوامع کوه‌نشین و روستایی مناطق زاگرس‌نشین است. بازار صادرات سقز ایران به کشور‌های حوزه خلیج فارس، هند، ترکیه و اروپا رو به گسترش است، زیرا سقز ایرانی به دلیل طبیعی بودن، کیفیت بالا و خواص دارویی‌اش شهرت فراوانی دارد. 

در گذشته سقز به‌عنوان ماده اصلی برای تهیه آدامس‌های طبیعی به کار می‌رفت. هنوز هم در برخی مناطق ایران، سقز به‌صورت خام یا همراه با افزودنی‌هایی، چون گلاب، هل و دارچین به‌عنوان آدامس سنتی مصرف می‌شود. افزون بر این، سقز در درمان زخم‌های دهان، تقویت لثه، رفع بوی بد دهان و کمک به هضم غذا در طب سنتی کاربرد دارد.

در برخی پژوهش‌های جدید نیز به خاصیت ضدسرطانی ترکیبات موجود در سقز اشاره شده و همین موضوع، زمینه‌های تحقیقاتی بیشتری را در حوزه داروسازی برای این ماده پدید آورده است. 

به گزارش راز بقا، سقز یا آدامس کردی، میراثی طبیعی از دل کوهستان‌های زاگرس است که در خود، تاریخ، طب سنتی، صنعت و فرهنگ بومی را جای داده است. استخراج این ماده گران‌بها، نیازمند دانش محلی، دقت، و احترام به طبیعت است. 

در روزگاری که بسیاری از مواد خوراکی و دارویی مصنوعی و شیمیایی شده‌اند، بازگشت به استفاده از منابع اصیل و ارگانیکی همچون سقز، نه‌تنها از نظر سلامت بلکه از منظر پایداری محیط زیست نیز گامی ارزشمند خواهد بود.