گیاه شبح؛ عجیب‌ترین گیاه دارویی جهان معروف به «روح جنگل» که به شکل جادویی رشد می‌کند و پس از چند ساعت می‌میرد

راز بقا:  Monotropa uniflora که با نام‌های رایج «گیاه شبح» (Ghost Pipe) یا «گیاه هندی» «Indian Pipe» نیز شناخته می‌شود، یکی از مرموزترین و غیرعادی‌ترین گیاهان جهان است. این گیاه کوچک و سفیدرنگ که بومی جنگل‌های معتدل آسیا، آمریکای شمالی، و بخش‌هایی از آمریکای مرکزی و جنوبی است، قوانین رایج گیاه‌شناسی را زیر پا می‌گذارد. 

به گزارش راز بقا، نداشتن کلروفیل و سبک زندگی انگلی آن را به موضوعی جذاب برای گیاه‌شناسان، درمانگران گیاهی و دوستداران طبیعت تبدیل کرده است. 

گیاهی بدون کلروفیل

به گزارش راز بقا، برخلاف بیشتر گیاهان، «گیاه شبح» فتوسنتز انجام نمی‌دهد. این گیاه کاملاً فاقد کلروفیل است؛ رنگدانه‌ای که برای جذب نور خورشید و تبدیل آن به انرژی استفاده می‌شود. در عوض، این گیاه یک مایکوهتروتروف (mycoheterotroph) است، یعنی مواد مغذی خود را به‌طور غیرمستقیم از درختان فتوسنتزکننده، از طریق رابطه‌ی انگلی با قارچ‌های مایکوریزی به دست می‌آورد.

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

پنیر نخل یا گشیر؛ مروارید پنهان در تنه درخت نخل که طعم شیرین و بافت لطیفی دارد و با سر بریدن نخل به دست می‌آید

گز روغنی؛ طلای سبز جنوب ایران که به خشکسالی مقاوم است و سود اقتصادی بسیار بالایی دارد

به‌طور خاص، گیاه شبح به قارچ‌هایی از خانواده Russulaceae متصل می‌شود که خودشان با ریشه‌های درختان در ارتباط‌اند. در این چرخه‌ی پیچیده، درخت قند تولید می‌کند، قارچ آن را جذب می‌کند و «گیاه شبح» بخشی از آن قند را از قارچ «می‌دزدد». این سازگاری بی‌نظیر، امکان رشد این گیاه را در جنگل‌های تاریک و سایه‌دار فراهم می‌کند، جایی که نور آفتاب بسیار کم است. 

ریخت‌شناسی و زیستگاه

به گزارش راز بقا، «گیاه شبح» ظاهری ظریف و شکننده دارد و معمولاً بین ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متر ارتفاع می‌گیرد. رنگ سفید مومی یا گاهی صورتی کمرنگ، نداشتن برگ و گل زنگوله‌ای شکلی که به پایین خم شده است، ظاهری شبح‌وار به آن داده و این دلیل اصلی نام‌گذاری آن است. 

این گیاه در جنگل‌های مرطوب، بکر و سایه‌دار با خاک غنی و قارچ‌های همزیست رشد می‌کند. گل‌دهی آن معمولاً از اوایل تابستان تا اوایل پاییز انجام می‌شود. هر ساقه معمولاً فقط یک گل دارد (به همین دلیل نام علمی آن uniflora به معنی «تک‌گل» است). هرچند ممکن است شبیه قارچ به‌نظر برسد، ولی در واقع یک گیاه گل‌دار از خانواده اریکاسه (Ericaceae) است. 

کاربرد‌های سنتی و مدرن

به گزارش راز بقا، با وجود کمیابی، Monotropa uniflora سابقه‌ای طولانی در پزشکی سنتی بومیان آمریکا دارد. این گیاه به‌عنوان مسکن ملایم، آرام‌بخش عصبی، و ضداسپاسم مورد استفاده قرار می‌گرفته است. برخی از کاربرد‌های سنتی و امروزی آن عبارتند از:

درمان درد‌های عصبی مزمن

تسکین ضربه‌های روحی

کمک به سردرد‌های میگرنی

کاهش اضطراب و بی‌خوابی

امروزه از این گیاه در فرم تنتور (عصاره الکلی) به‌شکل محدود استفاده می‌شود و بسیاری از درمانگران گیاهی تأکید دارند که برداشت آن باید با دقت و اخلاقی انجام شود، چون قابل کشت نیست و وابسته به زیست‌بوم‌های خاصی است. 

عجیب‌ترین ویژگی‌های «گیاه شبح»

یکی از عجیب‌ترین ویژگی‌های Monotropa uniflora این است که این گیاه رفتاری شبیه قارچ دارد؛ به جای استفاده از نور خورشید، از قارچ‌ها برای دریافت مواد مغذی استفاده می‌کند. این سبک تغذیه‌ی غیرمستقیم از طریق یک واسطه قارچی، در میان گیاهان گل‌دار بسیار نادر است. 

از عجایب دیگر، این است که «گیاه شبح» به‌طور ناگهانی و تنها چند ساعت پس از باران، از دل خاک بیرون می‌آید، گویی از جایی جادویی سر بر می‌آورد. عمر آن کوتاه است و پس از پژمردن، به رنگ سیاه کامل درمی‌آید؛ که به رازآلودگی آن می‌افزاید. 

جالب‌تر آنکه با وجود ظاهر ظریفش، این گیاه حاوی اسید سالیسیلیک (ترکیبی طبیعی شبیه به آسپیرین) است و واقعاً خاصیت ضدالتهابی دارد. همچنین در بسیاری از سنت‌های بومی، از آن به‌عنوان «مسکن روحی» استفاده می‌کردند. 

به گزارش راز بقا، شاید عجیب‌ترین نکته این باشد که تا به امروز، دانشمندان موفق نشده‌اند این گیاه را در آزمایشگاه یا باغ پرورش دهند. به دلیل وابستگی شدیدش به قارچ‌ها و درختان خاص، کاملاً اهلی‌ناپذیر باقی مانده و همچون شبحی، تنها در دل جنگل و در لحظه‌ای خاص قابل دیدن است.