گز روغنی؛ طلای سبز جنوب ایران که به خشکسالی مقاوم است و سود اقتصادی بسیار بالایی دارد

راز بقا: در گرمای سوزان جنوب، جایی که زمین ترک می‌خورد و رود‌ها روزبه‌روز نحیف‌تر می‌شوند، کشاورزان به‌دنبال گیاهانی می‌گردند که با کمترین آب، بیشترین محصول را بدهند. در این میان، «مورینگا اولیفیرا» یا همان درخت گز روغنی که برخی روستاییان در حاشیه دزفول و ایذه آن را با نام محلی «بَس» یا «بس تلخ» می‌شناسند به‌عنوان گیاهی مقاوم، مفید و سودده، نگاه‌ها را به خود جلب کرده است.

ریشه در هند، ثمره در ایران

به گزارش راز بقا، درخت مورینگا (Moringa oleifera) که بومی نواحی خشک و نیمه‌خشک شمال‌غرب هند است، هزاران سال در طب آیورودا برای درمان انواع بیماری‌ها استفاده شده. جالب اینجاست که اقلیم جنوب ایران به‌ویژه در نوار مرزی خوزستان، جنوب ایلام و حتی بخش‌هایی از سیستان و بلوچستان شباهت زیادی با مناطق بومی رشد این گیاه دارد. از همین رو، چند سالی است کشاورزانی پیشرو در منطقه هندیجان، شادگان، قلعه‌تل و حتی بخش‌هایی از کهگیلویه، شروع به آزمایش کشت این گیاه کرده‌اند؛ نتیجه؟ بازدهی بالا، هزینه پایین و بازار خوب.

درختی که با تنش قهر نمی‌کند

مورینگا برخلاف بسیاری از گیاهان، از تشنگی نمی‌ترسد. این درخت تا ارتفاع ۱۰ تا ۱۲ متر رشد می‌کند، تنه‌ای باریک دارد، اما مقاوم، و شاخه‌هایی بلند با برگ‌های نازک و سبز روشن که حتی در گرمای تیر و مرداد هم شاداب می‌مانند. از همه مهم‌تر، در خاک‌های شور و سبک هم به‌خوبی دوام می‌آورد. برای کشاورزان مناطق بومی مانند چاه‌کوتاه بوشهر یا دشت‌آزادگان، که با خشکسالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، این ویژگی نعمت است.

به گزارش راز بقا حتی تجربه‌ی یک کشاورز اهل سوسنگرد که برای اولین بار نهال مورینگا را از طریق یک دوست افغان به باغچه‌اش آورده بود، نشان می‌دهد که این درخت در سال اول، بدون هیچ کود شیمیایی و فقط با آب کم، به‌اندازه یک متر رشد کرد. سال دوم برگ داد، گل داد، و به قول خودش: «هرچی خاکش بدتر، بیشتر جون می‌گیره!»

خوراکی از ریشه تا برگ

برگ مورینگا، که بیشتر از اسفناج مواد مغذی دارد، در بسیاری از کشور‌های آسیایی به‌صورت پخته یا پودر شده مصرف می‌شود. به گزارش راز بقا در جنوب ایران نیز برخی خانواده‌ها بعد از آشنایی با خواص آن، برگ خشک‌شده را آسیاب کرده و در نان، آش یا حتی دم‌نوش استفاده می‌کنند. طعمش ملایم است، کمی تلخ، اما به‌زودی به ذائقه جا می‌افتد.

دانه‌های مورینگا نیز گنجینه‌ای پنهان‌اند. از آنها روغنی استخراج می‌شود که نه‌تنها خوراکی و سبک است، بلکه برای پوست‌های خشک و آفتاب‌سوخته جنوبی‌ها هم یک مرهم طبیعی به‌حساب می‌آید. حتی برخی بانوان در روستا‌های گناوه و دیر، روغن مورینگا را با روغن نارگیل یا کنجد ترکیب کرده و برای ماساژ پوست استفاده می‌کنند.

درمان از دل طبیعت

در طب سنتی، از ریشه و برگ مورینگا برای درمان یبوست، روماتیسم، تب، زخم‌های پوستی و حتی قند خون استفاده می‌شود. جالب‌تر این‌که برگ آن خاصیت ترمیم جای زخم دارد و جوشانده آن در برخی نقاط بلوچستان به‌عنوان ضماد برای درمان جوش‌های چرکی یا گزش عقرب استفاده می‌شود.

به گزارش راز بقا در دانشگاه علوم پزشکی اهواز، آزمایشی روی عصاره برگ مورینگا انجام شد که نشان داد این گیاه می‌تواند در کنترل قند خون افراد دیابتی مؤثر باشد. همچنین در پژوهشکده گیاهان دارویی کرمان، اثر محافظتی روغن دانه مورینگا روی کبد موش‌های آزمایشگاهی بررسی و تأیید شد.

تصفیه آب با کمک بذر بَس

یکی از عجیب‌ترین ویژگی‌های مورینگا که در جنوب ایران می‌تواند تحولی ایجاد کند، توانایی تصفیه آب آن است. بذر خردشده این درخت می‌تواند ذرات معلق، گل‌ولای و حتی برخی میکروب‌ها را از آب حذف کند. برای مناطقی مثل چاله‌سرخ یا بخش‌هایی از هورالعظیم که کیفیت آب آشامیدنی پایین است، استفاده از این روش بومی و طبیعی، راه‌حلی کم‌هزینه و مؤثر خواهد بود.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

ترتیکاله؛ غله مقاوم و کم‌آب استان فارس که بهترین جایگزین گندم و ذرت است، آب کم می‌خواهد و سود بسیار بالایی دارد

سورگوم یا ذرت خوشه‌ای؛ غله‌ای تابستانی در خوزستان که جای ذرت را گرفته، آب کم مصرف می‌کند و کاشت آن سود زیادی دارد

درخت ارژن؛ طلای سبز کوهستان‌های ایران که یکی از محکم‌ترین چوب‌های طبیعت را دارد و بهترین چوب برای ساخت خانه است

فرصت اقتصادی، نیاز به ترویج

بازار جهانی مورینگا رو به رشد است. پودر برگ خشک‌شده آن در کشور‌های اروپایی و آمریکایی با قیمت‌های بالا فروخته می‌شود. اگر کشاورزان خوزستانی یا جنوبی بتوانند با حمایت نهاد‌های کشاورزی، محصولات فرآوری‌شده مورینگا (مثل پودر، چای گیاهی یا روغن) را بسته‌بندی و صادر کنند، ارزآوری خوبی خواهند داشت.

با این حال، هنوز بسیاری از کشاورزان منطقه شناخت کافی نسبت به این گیاه ندارند. نبود نهالستان‌های بومی، کمبود آموزش و نبود حمایت‌های تسهیلاتی، از جمله موانع گسترش این گیاه است. در حالی که با کمی سرمایه‌گذاری و آموزش می‌توان بخش بزرگی از اراضی فقیر و کم‌بازده را به مزارع پربازده مورینگا تبدیل کرد.

درختی برای آینده جنوب

به گزارش راز بقا مورینگا اولیفیرا فقط یک گیاه دارویی نیست؛ پاسخی است به نیاز‌های فوری جنوب ایران: کم‌آبی، خاک فقیر، فقر غذایی و درآمد پایین کشاورزان. اگر مسئولان، دانشگاه‌ها و خود کشاورزان دست‌به‌دست هم دهند، این درخت می‌تواند نه‌تنها باغچه‌ها و مزارع، بلکه امید را دوباره به روستا‌های گرم جنوب برگرداند. شاید وقت آن رسیده که «بس» از یک نام محلی، به یک نماد ملی برای کشاورزی پایدار تبدیل شود.