مارخور تاجیکی؛ بز کوهی نادر با شاخ‌های پیچ‌خورده که شبیه یک اثر هنری‌ست و شکارچیان به‌دنبال شاخ‌های ارزشمند آن هستند

راز بقا: مارخور تاجیکی، که با نام علمی Capra falconeri heptneri شناخته می‌شود، یکی از زیرگونه‌های نادر و جذاب مارخور‌ها است که در مناطق شرقی ترکمنستان، جنوب‌شرق ازبکستان، جنوب‌غرب تاجیکستان و شمال‌شرق افغانستان یافت می‌شود. این گونه به خاطر شاخ‌های بلند و پیچ‌خورده و توانایی فوق‌العاده‌اش در زندگی در مناطق صخره‌ای و سخت، مورد توجه زیست‌شناسان و دوستداران حیات‌وحش قرار گرفته است. مارخور تاجیکی شامل زیرگونه‌ای دیگر به نام مارخور ترکمنی (Capra falconeri ognevi) نیز می‌شود که در نواحی کوهستانی رشتکوه و کوهتنگ زندگی می‌کند.

به گزارش راز بقا، مارخور‌ها از خانواده گاوسانان هستند و به طور کلی از نظر ظاهری شبیه بز‌های کوهی به نظر می‌رسند، اما شاخ‌های بلند و پیچ‌خورده آنها، به ویژه در نرها، آنها را از سایر گونه‌ها متمایز می‌کند. طول شاخ‌های مارخور تاجیکی می‌تواند به بیش از یک متر برسد و این ویژگی، نه تنها برای شناسایی گونه بلکه برای مبارزات در فصل جفت‌گیری نیز اهمیت دارد. بدن این حیوان پوشیده از خز ضخیم و قهوه‌ای مایل به خاکستری است که در زمستان ضخیم‌تر و روشن‌تر می‌شود تا در برابر سرما محافظت کند.

زیستگاه و پراکندگی

به گزارش راز بقا مارخور تاجیکی عمدتاً در مناطق کوهستانی و صخره‌ای زندگی می‌کند و معمولاً در ارتفاعات ۱۰۰۰ تا ۳۵۰۰ متری مشاهده می‌شود. این حیوان برای بقا به محیط‌های صخره‌ای و ناهموار وابسته است، زیرا این مناطق حفاظت طبیعی برای فرار از شکارچیان طبیعی مانند گرگ و یوزپلنگ فراهم می‌کنند. پوشش گیاهی محدود مناطق صخره‌ای شامل بوته‌ها، علف‌های کوتاه و گاهی درختچه‌های کوچک است که منابع غذایی مارخور تاجیکی را تشکیل می‌دهند.

این گونه در شرق ترکمنستان و جنوب‌شرق ازبکستان و همچنین بخش‌هایی از تاجیکستان و شمال‌شرق افغانستان پراکنده است. زیرگونه مارخور ترکمنی عمدتاً در مناطق کوهتنگ و رشتکوه زندگی می‌کند و جمعیت آن محدود و پراکنده است. این پراکندگی کم، مارخور تاجیکی را در معرض تهدید‌هایی مانند شکار غیرقانونی و کاهش منابع غذایی قرار داده است.

رفتار و زندگی اجتماعی

مارخور تاجیکی حیوانی روزگرد است و بیشتر فعالیت‌هایش در طول روز انجام می‌شود. به گزارش راز بقا این حیوان معمولاً گروه‌های کوچک از جنس ماده و بچه‌ها را تشکیل می‌دهد و نر‌ها اغلب تنها یا در گروه‌های کوچک جداگانه زندگی می‌کنند. در فصل جفت‌گیری، نر‌ها برای کسب حق جفت‌گیری با ماده‌ها با یکدیگر رقابت می‌کنند و شاخ‌های بلند و قوی آنها در این مبارزات نقش مهمی دارد.

توانایی خارق‌العاده مارخور تاجیکی در بالا رفتن از صخره‌ها و حرکت در مسیر‌های دشوار، آن را از بسیاری از شکارچیان طبیعی مصون نگه می‌دارد. همچنین این گونه دارای حس بویایی و شنوایی بسیار قوی است که برای شناسایی تهدید‌های محیطی به کار می‌رود.

تغذیه و منابع غذایی

مارخور تاجیکی گیاه‌خوار است و رژیم غذایی آن شامل انواع علف‌ها، برگ‌های درختچه‌ها و جوانه‌های گیاهان صخره‌ای است. در تابستان، این حیوان بیشتر از گیاهان تازه و سبز تغذیه می‌کند، در حالی که در زمستان از گیاهان خشک و بوته‌های مقاوم به سرما بهره می‌برد. توانایی مارخور در پیدا کردن منابع غذایی محدود در محیط‌های خشک و صخره‌ای، یکی از عوامل بقای این گونه در زیستگاه‌های دشوار است.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

مارخور کوه‌های سلیمان؛ بز کوهی بسیار نادر با شاخ‌های مارپیچی در بلوچستان که شکارچیان برای شکار آن چند میلیارد خرج می‌کنند

باارزش‌ترین حیوان پاکستان که به جای تُف در دهانش طلا دارد!

اروندان یا «مارخور» ایرانی؛ بز اصیل ایرانی که بعد از ۲۰۰ سال دوباره دیده شد

تهدید‌ها و حفاظت

به گزارش راز بقا مارخور تاجیکی با تهدید‌های متعددی روبه‌رو است که مهم‌ترین آنها شکار غیرقانونی و کاهش زیستگاه‌های طبیعی است. فعالیت‌های انسانی مانند چرای دام‌ها، توسعه زمین‌های کشاورزی و جاده‌سازی باعث کاهش منابع غذایی و مناطق امن این حیوان شده است. همچنین شکارچیان غیرقانونی برای شاخ‌های بلند و زیبا و گوشت مارخور، جمعیت این گونه را به شدت کاهش داده‌اند.

به همین دلیل، سازمان‌های بین‌المللی و محلی برنامه‌هایی برای حفاظت از مارخور تاجیکی اجرا کرده‌اند. ایجاد مناطق حفاظت‌شده، محدودیت در شکار و آموزش جوامع محلی در خصوص اهمیت زیستگاه‌های طبیعی، از جمله اقداماتی است که به حفظ این گونه نادر کمک می‌کند.

مارخور تاجیکی (Capra falconeri heptneri) یکی از گونه‌های ارزشمند حیات‌وحش آسیای میانه است که نه تنها به دلیل ظاهر منحصر به فردش بلکه به خاطر توانایی خارق‌العاده در زندگی در محیط‌های صخره‌ای و دشوار اهمیت دارد. به گزارش راز بقا حفاظت از این گونه نیازمند تلاش‌های هماهنگ بین کشور‌های میزبان و افزایش آگاهی عمومی است. مطالعه و درک رفتار، تغذیه و زیستگاه مارخور تاجیکی به ما کمک می‌کند تا راهکار‌های موثرتری برای حفظ این گونه نادر اجرا کنیم و نسل‌های آینده نیز بتوانند زیبایی‌های طبیعی آسیای میانه را تجربه کنند.