۱۰ اثر غیرمنتظره نئاندرتال‌ها بر سلامتی انسان امروزی؛ از دیابت تا ریزش مو

راز بقا: اجداد انسان امروزی در اروپا و آسیا حدود ۲۵۰ هزار سال قبل آفریقا را ترک کردند و به سمت مناطق شمالی اوراسیا رفتند و در آنجا با نزدیک‌ترین خویشاوندان انسان ما که اکنون منقرض شده‌اند، یعنی نئاندرتال‌ها، مواجه شدند. این دو گروه طی هزاران سال با یکدیگر درآمیختند و ژن‌هایشان را به هم انتقال دادند. میراث این وصلت تاکنون همراه ما است و حدود دو درصد از ژنوم افراد خارج از آفریقا از اقوام نئاندرتال می‌آید. 

به لطف کشف‌های فسیلی و پیشرفت فناوری‌های توالی‌یابی ژنوم، دانشمندان در مورد دی‌ان‌ای اقوام نئاندرتال و چگونگی تاثیر آن‌ها بر سلامتی به نتایج جالبی دست یافته‌اند. لایو ساینس، ۱۰ مورد از این ژن‌ها و آثار آن‌ها بر سلامتی انسان امروزی را برشمرده است.

 آلرژی

دانشمندان در سال ۲۰۱۶ موفق شدند در برخی از انسان‌های امروزی ژن‌های نئاندرتال را که پروتئین‌های تحریک‌کننده سیستم ایمنی در پاسخ به عوامل بیماری‌زا (پاتوژن‌ها) را رمزگذاری می‌کند، کشف کنند. این ژن‌ها احتمالا افراد را مستعد آلرژی می‌کنند. انسان امروزی گونه‌ای ژن نئاندرتال در خانواده پروتئینی به نام تی‌ال‌آر (TLR) را به ارث برده است که در سطح سلول‌ها یافت می‌شوند و در ایمنی ذاتی، یعنی اولین خط دفاع در برابر بیماری ها، نقش مهمی دارد. ژن‌های تی‌ال‌آر به میکروب مهاجم متصل می‌شوند و سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند تا به میکروب واکنش نشان دهد.

 دانشمندان دریافتند افرادی که نسخه‌های نئاندرتالی این ژن‌های تی‌ال‌آر را دارند، احتمالا بیشتر به آلرژی مبتلا می‌شوند. زیرا این گیرنده‌ها بیش از حد حساس‌اند و به واکنش‌های آلرژی‌زا در محیط پاسخ می‌دهند. 

حساسیت به درد

دی‌ان‌ای نئاندرتالی موجب می‌شوند برخی افراد در برابر اجسام نوک‌تیز که پوست را می‌بُرد یا سوراخ می‌کند، حساس‌تر باشند. طبق مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ در آمریکای لاتین، افرادی که یکی از سه گونه ژن «اس‌سی‌ان۹‌ای» (SCN۹A) یا همان ژن‌های انتقال‌دهنده پیام درد را دارند، با فشار جسم تیز بر بدن، حساسیت بیشتری به درد نشان می‌دهند. این ژن‌ها در افراد با اصل‌ونسب رایج بومیان آمریکا بیشترند.

دیابت نوع ۲

مکزیکی‌ها و دیگر ساکنان آمریکای لاتین بیشتر با خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ مواجه‌اند که بخشی از آن به دلیل جهش ژن نئاندرتال به نام «سی‌ال‌سی۱۶ای‌۱۱» (SLC۱۶A۱۱) است. سی‌ال‌سی۱۶ای‌۱۱ در سوخت‌وساز اسید‌های چرب نقش دارد و اسید‌های چرب در ابتلا به دیابت نوع ۲ موثرند؛ بیماری که مشخصه آن بالا رفتن سطح گلوکز یا قند خون است.

حساسیت به نور خورشید و ریزش مو

بر اساس مطالعه‌ای که سال ۲۰۲۱ در مجله «ارتباطات طبیعت» (Nature Communications) منتشر شد، برخی گونه‌های ژن نئاندرتال با خطر طاسی و آفتاب‌سوختگی در انسان امروزی مرتبط‌ند. دانشمندان با بررسی داده‌های سلامت و ژنتیک بزرگسالان بریتانیا متوجه شدند که از ۱۷ گونه ژن نئاندرتال مرتبط با طاسی، ۱۵ گونه با از ریزش مو و رشد آن ارتباط دارد.

محققان همچنین دریافتند که د ی‌ان‌ای نئاندرتال‌ها احتمالا ناقلان آن را به نور خورشید حساس‌تر می‌کند. به نظر می‌رسد که ژن‌های حساس به نور خورشید برای انسان امروزی که وارد اوراسیا شدند، مفید بودند. زیرا احتمالا به او کمک کردند از نور محدود خورشید در عرض‌های جغرافیایی بالاتر بیشترین بهره را ببرند.

ابتلا به کووید‌ــ۱۹شدید

دانشمندان در طول همه‌گیری کووید‌ــ۱۹، در مورد تاثیر ژن نئاندرتال بر سلامتی انسان بینش جدیدی به دست آوردند. طبق تحقیق سال ۲۰۲۰ که در مجله طبیعت منتشر شد، دی‌ان‌ای نئاندرتال در کروموزوم۳ که در ۱۶ درصد اروپایی‌ها و ۵۰ درصد ساکنان جنوب آسیا وجود دارد، خطر ابتلا به نوع شدید بیماری کووید‌ــ۱۹ را افزایش می‌دهد.

اعتیاد به نیکوتین

انواع ژن نئاندرتال ممکن است بر توانایی فرد برای ترک سیگار تاثیر بگذارد. طبق مطالعه‌ای که سال ۲۱۶ در مجله «علم» (Science) منتشر شد، افراد با اجداد اروپایی که در ژن «اس‌ال‌سی‌۶‌ای۱۱» (SLC۶A۱۱) جهش خاصی دارند، بیشتر به نیکوتین معتاد می‌شوند. ژن نئاندرتال اس‌ال‌سی‌۶‌ای۱۱ در انتقال پیام‌ها بین بخش‌های مختلف مغز نقش دارد.

باروری

نتایج پژوهشی در سال ۲۰۲۰ نشان داد که تقریبا از هر سه زن در اروپا، یک زن نوعی ژن نئاندرتال دارد که با افزایش باروری مرتبط است. در این زنان احتمال خونریزی در ماه‌های اول بارداری هم کمتر است. زیرا این زنان به طور خاص، گیرنده هورمون جنسی پروژسترون را از نئاندرتال‌ها به ارث برده‌اند. پروژسترون به آماده‌سازی پوشش داخلی رحم برای لانه‌گزینی احتمالی تخمک بارور‌شده در طول تولید‌مثل کمک می‌کند و اگر لقاح موفقیت‌آمیز باشد، پروژسترون از رشد اولیه جنین حمایت می‌کند.

افسردگی

طبق تحقیق سال ۲۰۱۶، دانشمندان انواع دی‌ان‌ای نئاندرتال را کشف کردند که با اختلال‌های خلقی مانند افسردگی در افراد اروپایی‌تبار مرتبط است.

بیماری وایکینگ

ژن‌های به ارث‌رسیده از نئاندرتال‌ها در «بیماری وایکینگ» یا انقباض و جمع‌شدگی انگشتان دست که به «دوپویترن» هم معروف است، نقش دارند. بیماری دوپویترن زمانی رخ می‌دهد که بافت زیر پوست در کف دست ضخیم شود و انعطاف‌پذیری کمتری پیدا کند. آنچه باعث می‌شود یک یا چند انگشت منقبض و در حالت خمیده سفت شوند. از آنجا که این بیماری در کشور‌های شمال اروپا که در آن وایکینگ‌ها ساکن بودند، بسیار رایج است، به بیماری وایکینگ شهرت دارد.

ابتلا به بیماری‌های خودایمنی

ژن‌های مرتبط با سیستم ایمنی که از نئاندرتال‌ها به ارث رسیده‌اند، در ایجاد بیماری‌های خودایمنی هم نقش دارند؛ در این نوع بیماری‌ها سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های خود بدن حمله می‌کند.