اگر همۀ آتشفشان‌های زمین با هم فوران کنند چه می‌شود؟

راز بقا؛ گاهی فوران آتشفشان به خروج گدازه منجر می‌شود. گاهی نیز آثار و نشانه‌های فوران آتشفشان به شکل خروج ابر‌های خاکستری رنگ مواج در پهنه آسمان دیده می‌شود. به طورکلی فوران آتشفشان‌ها صرف‌نظر از این که می‌تواند چه پیامد‌هایی به همراه داشته باشد موجب رعب و وحشت می‌شود. حال تصور کنید اگر ۱۵۰۰ آتشفشان روی زمین یکباره فوران کند چه پیش خواهد آمد؟

به گزارش راز بقا؛ مجموع آتشفشان‌های فعال در سطح زمین و آتشفشان‌هایی که در اعماق اقیانوس‌ها پنهان شده است حدود ۱۵۰۰ آتشفشان برآورد شده است. هر روز به طور متوسط ۱۰ تا ۲۰ آتشفشان در این کره خاکی فوران می‌کند. دانشمندان بر این باورند احتمال این که همه آتشفشان‌های روی زمین یکباره شروع به فوران کند بسیار ناچیز و به عبارتی غیرممکن است، اما اگر چنین اتفاقی روی دهد چه می‌شود؟ آیا در صورت وقوع چنین اتفاقی، زمین می‌تواند بدون مواجه شدن با هر گونه آسیب جدی از این اتفاق جان سالم به در ببرد؟

زمین شناسی از دانشگاه رادفورد ویرجینیا در پاسخ به این پرسش می‌گوید: حتی اگر آتشفشان‌های مخفی شده در اعماق اقیانوس‌ها را کنار بگذاریم و این طور تصور کنیم که روزی همه آتشفشان‌های فعال در سطح خشکی به طور همزمان شروع به فوران کند، باید بپذیریم اثرات ناشی از این پدیده مخرب به وقوع یک دومینوی زنجیره‌ای زیست محیطی منجر خواهد شد که حتی می‌تواند چند برابر مخرب‌تر از وقوع یک انفجار هسته‌ای باشد. در این شرایط زمین اتفاقات و رویداد‌های ناگواری را تجربه می‌کند که من به عنوان یک زمین شناس حاضر نیستم زنده باشم و چنین روز‌هایی را ببینم!

تاریکی، زمین را فرا می‌گیرد

محققان پیش بینی کرده اند اگر زمین چنین رویداد دور از انتظاری را تجربه کند و به عبارت دیگر روزی همه آتشفشان‌های روی زمین همزمان شروع به فوران کند، لایه‌ای ضخیم از خاکستر سطح زمین را همچون پوشش گسترده‌ای فرا می‌گیرد. به گونه‌ای که وجود چنین لایه ضخیمی مانند یک پوشش عایق عمل کرده و مانع رسیدن تابش نور خورشید به سطح زمین می‌شود؛ بنابراین زمین در تاریکی مطلق فرو می‌رود و این شرایط موجب ایجاد اختلال در عملکرد فرآیند فتوسنتز در گیاهان و در نتیجه از بین رفتن گیاهان و محصولات کشاورزی می‌شود.

ممانعت از تابش نور خورشید موجب می‌شود دمای زمین بشدت کاهش پیدا کند. براساس پیش بینی‌های ارائه شده از سوی محققان و دانشمندان، خاکستر ناشی از فوران آتشفشان‌ها تا ده سال در اتمسفر زمین باقی می‌ماند. فوران بعضی از آتشفشان‌ها با خروج مقادیر قابل توجهی خاکستر همراه است.

در مقابل فوران بعضی از آتشفشان‌ها مانند آتشفشان هاوایی موجب خروج جریان‌های گدازه از اعماق زمین می‌شود. سازمان زمین شناسی آمریکا فهرستی از ۱۵۰۰ آتشفشان بالقوه فعال را در کره زمین اعلام کرده است. در این فهرست به ابرآتشفشان یلواستون (Yellowstone) اشاره شده است. فوران این آتشفشان به ایجاد لایه ضخیمی از خاکستر منجر خواهد شد که آسمان ایالات متحده آمریکا را می‌پوشاند.

بارش باران اسیدی

گاز‌هایی که با فوران آتشفشان وارد اتمسفر می‌شود شامل ترکیبی از اسید هیدروکلریک، فلورید هیدروژن، سولفید هیدروژن و دی اکسید گوگرد است که پس از متراکم شدن در لایه‌های فوقانی جو به بارش باران‌های اسیدی منجر می‌شود. با بارش باران‌های اسیدی هر محصولی که از فوران آتشفشان جان سالم به در برده باشد و در زیر خاکستر یا گدازه‌های آتشفشانی مدفون نشده باشد، از بین می‌رود. این باران اسیدی آب‌های زیر زمینی و آب‌های سطحی اقیانوس‌ها را آلوده می‌کند.

اسیدی شدن اقیانوس ها، مرجان‌ها و موجودات دریایی را که پوسته سختی دارند از بین می‌برد. در چنین شرایطی ردپای انقراض موجودات دریایی به زنجیره‌های غذایی اقیانوسی کشیده می‌شود و در نتیجه زندگی موجودات دریایی و ماهی‌ها در معرض خطر انقراض قرار می‌گیرد. محققان شواهدی ارائه کرده اند که نشان می‌دهد بین اسیدی شدن اقیانوس‌ها و انقراض گسترده موجوداتی که در گذشته ساکن زمین بوده اند ارتباط معنی داری وجود دارد.

همچنین گفته می‌شود در انقراض موجوداتی که ۲۵۲ میلیون سال پیش یعنی پایان دوره پرمین ساکن زمین بودند، موجوداتی که ۲۰۱ میلیون سال پیش در دوره تریاسه منقرض شدند و همچنین انقراض گسترده موجودات در پایان دوره کرتاسه که ۶۵ میلیون سال پیش اتفاق افتاد، خروج گدازه‌های بازالتی نقش بسیار مهمی داشته است بنابراین شاید بتوان گفت خروج گدازه‌های بازالتی عامل اصلی انقراض گسترده موجودات زنده در دوره‌های زمانی مختلف بوده است.

انتشار گاز‌های گلخانه‌ای

فوران آتشفشان‌ها با انتشار خاکستر، گرد و غبار و گاز‌های مختلف به لایه استراتوسفر همراه است. این ذرات موجب بازتاب نور خورشید می‌شود و در نتیجه این پدیده می‌تواند دمای زمین را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. فوران کوه پیناتوبو در سال ۱۹۹۱ میلادی یکی از دو فوران بزرگ قرن بیستم است. این فوران آتشفشانی موجب شد میانگین دمای زمین به مدت دو سال ۰.۴ درجه سانتی گراد کاهش پیدا کند.

علاوه بر این فوران‌های آتشفشانی با خروج گاز گلخانه‌ای دی اکسیدکربن همراه است که می‌تواند تا حدی اثرات سرمایشی ناشی از انتشار ذرات خاکستر و گرد و غبار در اتمسفر را کاهش دهد. سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا وقوع چنین پدیده نادری یعنی فوران همزمان آتشفشان‌ها می‌تواند ترکیب جو را به گونه‌ای تغییر دهد که به مسمومیت ناشی از دی اکسیدکربن منجر شود؟

به گفته دانشمندان، مطالعه شیل‌های سیاه و سفید باستانی (نوعی سنگ دریایی) نشان می‌دهد در تاریخ زمین فجایع مشابهی رخ داده است. تجزیه و تحلیل اطلاعات ثبت شده در سطح صخره‌های سنگی به این معنی است که سطح دی اکسیدکربن در دوره کرتاسه افزایش یافته و این تغییر به از بین رفتن زندگی موجودات دریایی در بخش‌هایی از اقیانوس‌ها و مسدود شدن جریان‌های اقیانوسی در اواخر دوره کرتاسه منجر شده است.

یعنی حدود ۹۰ میلیون سال پیش میزان دی اکسیدکربن در اتمسفر زمین ۲.۵ برابر امروز بوده است. این که اگر روزی به طور اتفاقی همه آتشفشان‌های روی زمین همزمان فوران کند چه اتفاقی می‌افتد موضوعی است که نمی‌توان با قطعیت درباره آن سخن گفت، اما حقیقت این است که وقوع چنین پدیده نادری می‌تواند با پیامد‌هایی همراه باشد که حیات موجودات مختلف و حتی گیاهان را در معرض خطر نابودی قرار دهد.