آتش‌فشانی عجیب که مغز قربانیانش را به شیشه تبدیل کرد!

راز بقا: آتشفشانی کوه «وِسُویوس» در غرب ایتالیا، در سال ۷۹ پس از میلاد مسیح، چنان شدید بوده که مغز برخی از قربانیانش را تبدیل به شیشه کرده است.

آتشفشانی وسُویوس در غرب ناپل، شهر‌های پمپی و هرکولانیوم (این روز‌ها اِرکولانوم) را ظرف فقط چند دقیقه، زیر ابری از خاکستر و مواد مذاب مدفون و هزاران نفر را در جا هلاک کرد. 

اکنون باستان‌شناسان قطعاتی براق از شیشه سیاه را داخل جمجمه یکی از قربانیان آتشفشان در هرکولانیوم کشف کرده‌اند که در واقع بخشی از مغزش بوده است.

تیم باستان‌شناسان به رهبری پیر پائولو پِترونه، از دانشگاه فدریکوی دوم در ناپل، در مقاله‌ای در «نشریه پزشکی نیوانگلند»، گزارش داده‌اند که مغز قربانی در معرض چنان دمای بالایی قرار گرفته بوده که بلافاصله تبدیل به شیشه شده است.

آزمایش تکه چوب سوخته‌ای که در کنار پیکر این قربانی یافت شده، نشان می‌دهد که دمای محیط در جریان آتشفشانی، احتمالا به ۵۲۰ درجه سانتیگراد رسیده بوده است.

این نخستین باری است که پژوهشگران در یک پیکر باستانی قطعات مغز پیدا می‌کنند، زیرا معمولا مغز انسان و جانوران پس از مرگ به سرعت تجزیه و متلاشی می‌شود.

مغز شیشه‌ای متعلق به یک مرد ۲۵ ساله است که تصور می‌شود مامور محافظت از معبدی بوده که آگوستوس، امپراتور سابق روم، در آن پرستش می‌شده است.

پبکر این مرد در جریان حفاری‌های دهه ۱۹۶۰ کشف شد. او روی صورت در تختی پوشیده از خاکستر آتشفشانی یافت شد.

آقای پترونه و همکارانش با پیدا کردن پروتئینی که معمولا در بافت مغزی وجود دارد، ثابت کرده‌اند تکه شیشه یافت‌شده در جمجمه این مرد، بخشی از مغز او بوده است. این پروتئین در خاکستر‌های اطراف جسد سوخته یافت نشده است.

در این مقاله نتیجه‌گیری شده است: «آزمایش روی ماده شیشه‌ای داخل جمجمه قربانی، حاوی پروتئین موجود در بافت مغز، و اسید‌های چرب موی بشر بوده و نشان می‌دهد این بافت مغز انسان است که بر اثر دما تبدیل به شیشه شده است.» ریزش خاکستر، سنگ و گاز بسیار داغ آتشفشان وسویوس بر شهر‌های هرکولانیوم چربی بدن قربانیان را مشتعل و بافت‌های نرم بدن‌هایشان را تقریبا بلافاصله تبخیر کرده بوده است. به دنبال این آتشفشانی، دمای هوا ناگهان به شدت افت کرد.

رد پای این شرایط وحشتناک در توده جامد و متخلخل داخل سینه قربانی نیز دیده شده است. این شواهد هرگز در تاریخ کشفیات باستان شناسی سابقه نداشته است و موارد آن، فقط پس از بمباران‌های هوایی جنگ جهانی دوم بر شهر‌های درسدن و‌هامبورگ دیده شده است. 

آقای پترونه پیشتر نتیجه‌گیری کرده بود که دمای ناشی از آتشفشان وسویوس چنان بالا بوده که موجب تبخیر مایعات بدن و ترکیدن جمجمه در برخی از قربانیان شده که برخلاف نگهبان معبد آگوستوس توانسته بوده‌اند خود را به داخل انبار‌های سنگی قایق در کنار ساحل برسانند. 

او گفت تنها راه حفظ حیات در جریان آتشفشان حفظ حداکثر فاصله از کوه است.

آقای پترونه به نشریه گاردین گفت: «حتی در داخل ساختمان‌ها، همان‌طور که در قربانیان هرکولانیوم، پمپی و آبادی‌های نزدیک به آن می‌بینیم، مردم تا ۲۰ کیلومتری محل آتشفشان، به خاطر دمای بالای خاکستر‌های آتشفشانی از میان می‌روند. این هشداری به سه میلیون نفرساکنان حومه شهر ناپل است.»

هرچند بسیار از ساکنان هرکولانیوم و پمپی در یک لحظه بر اثر دمای بی‌نهایت کشته شدند، بسیاری دیگر از مردم در نتیجه استنشاق گاز‌های سمی به مرگی کندتر و دردناک‌تر هلاک شدند.

این نتیجه‌گیری پژوهشی جداگانه است که گزارش آن اخیرا در نشریه «آنتیکوئیتی» منتشر شده است. آزمایش روی استخوان‌های برخی از قربانیانی که در داخل خانه‌های سنگی محل نگهداری قایق‌ها یافت شده، نشان می‌دهد ماده کلاژن همچنان در بافت آن‌ها وجود داشته است. این بدان معنی است که قربانیان در معرض دمای بالای ۳۰۰ درجه سانتیگراد قرار نگرفته بوده‌اند. 

تیم تامسون، مؤلف ارشد این مقاله از دانشگاه تی ساید، می‌گوید: «مردم در این انبار‌ها پناه گرفته و در آن‌ها حبس شدند. فرض بر آن بوده است که بدن آن‌ها بر اثر دمای بالا بلافاصله تبخیرشده بوده است.»

او در ادامه گفت: «اما جالب اینجاست که ضمن آن که در پیکر آن‌ها مقادیر قابل توجهی ماده کلاژن پیدا کرده‌ایم، تاثیر دمای بالا در تبلور استخوان‌هایشان هم یافت شده است. همچنین کشف کرده‌ایم قربانیان بر اثر دمای بالا نسوخته بوده‌اند.»