خروس کولی ابرو سفید؛ پرنده‌ای بسیار کمیاب و در معرض انقراض که هر سال از قزاقستان به ایران می‌آید

راز بقا: خروس کولی ابروسفید (Vanellus gregarius) که با نام خروس کولی اجتماعی نیز شناخته می‌شود، یک پرنده‌ی مهاجر بسیار کمیاب و در خطر انقراض است که خاستگاه آن دشت‌های آسیای مرکزی است. این پرنده‌ی ظریف و زیبا که به رفتار اجتماعی و نشانه‌های ظاهری خاص خود شناخته می‌شود، هزاران کیلومتر مهاجرت می‌کند. کشور ایران نقش کلیدی در مسیر مهاجرت این پرنده ایفا می‌کند و یکی از نقاط مهم توقف یا زمستان‌گذرانی آن به‌شمار می‌رود. دشت‌های قزاقستان محل تولید مثل این پرنده می‌باشد.

در این مقاله از راز بقا، هر آنچه لازم است درباره‌ی خروس کولی ابروسفید بدانید برایتان توضیح داده‌ایم؛ از ظاهر و رفتار گرفته تا مناطق حضور آن در ایران و نقش ایرانی‌ها در حفاظت از این گونه‌ی ارزشمند.

ظاهر و شناسایی

به گزارش راز بقا، خروس کولی ابروسفید پرنده‌ای با اندازه‌ی متوسط است (حدود ۲۸ تا ۳۲ سانتی‌متر) و از روی ویژگی‌های زیر قابل شناسایی است:

پشت و بال‌های قهوه‌ای روشن

شکم سفید یا نخودی

خط تیره روی چشم و بالای سر

نوار سفید بال‌ها هنگام پرواز

پا‌های نسبتاً بلند و منقار نوک‌تیز

در پرواز، تضاد رنگی سیاه و سفید بال‌ها کاملاً به چشم می‌خورد. به گزارش راز بقا برخلاف برخی از پرستوها، این پرنده معمولاً در نزدیکی آب دیده نمی‌شود و ترجیح می‌دهد در مناطق باز و دشت‌های خشک زندگی کند.

زیستگاه و پراکندگی طبیعی

خروس کولی ابروسفید به‌طور سنتی در قزاقستان و جنوب روسیه تولید مثل می‌کند و زیستگاه تابستانی آن دشت‌های باز و بی‌درخت است. به گزارش راز بقا اما برای زمستان‌گذرانی به کشور‌های خاورمیانه، سودان، پاکستان و شمال غرب هند مهاجرت می‌کند. کشور ایران در میانه‌ی مسیر مهاجرت این پرنده قرار دارد و در نتیجه، برای بقای این گونه اهمیت بالایی دارد.

مناطق مهم حضور در ایران

خروس کولی ابروسفید در ایران در استان‌های زیر گزارش شده است:

استان فارس (به‌ویژه در اطراف دریاچه‌های بختگان و مهارلو)

استان خوزستان (نزدیک تالاب شادگان)

استان کرمان

سیستان و بلوچستان

این مناطق به دلیل دارا بودن زمین‌های باز، مزارع و دشت‌های نیمه‌خشک، زیستگاه‌های مناسبی برای توقف یا زمستان‌گذرانی پرنده محسوب می‌شوند.

الگوی مهاجرت خروس کولی ابروسفید

خروس کولی ابروسفید پرنده‌ای مهاجر با مسیر‌های طولانی است. به گزارش راز بقا پس از پایان فصل تولید مثل در قزاقستان در تابستان، در اواخر شهریور و مهر مهاجرت پاییزی خود را آغاز می‌کند.

مسیر عبور از ایران

ایران در مسیر کریدور مرکزی مهاجرت قرار دارد که پرنده در آن از شمال به جنوب یا برعکس پرواز می‌کند. داده‌های به‌دست آمده از ردیابی ماهواره‌ای نشان می‌دهند که بخش بزرگی از جمعیت این پرنده از شمال و جنوب ایران عبور می‌کند یا در برخی نقاط کشور زمستان‌گذرانی دارد.

مهاجرت برگشتی در اسفند و فروردین آغاز می‌شود و در این زمان نیز حضور خروس‌های کولی ابروسفید در ایران قابل مشاهده است.

چرا ایران برای حفاظت از خروس کولی ابروسفید مهم است؟

از آنجایی که ایران بخشی حیاتی از مسیر مهاجرت خروس کولی ابروسفید است، هرگونه تغییر در زیستگاه‌ها یا شکار بی‌رویه در کشور می‌تواند تأثیر مستقیمی بر جمعیت جهانی آن بگذارد.

نقش پرنده‌نگرها، فعالان محیط زیست و نهاد‌های دولتی در ایران بسیار مهم است. آنها می‌توانند با:

پایش و ثبت حضور پرنده

افزایش آگاهی عمومی

محافظت از زیستگاه‌ها

آموزش کشاورزان و دامداران

به حفاظت از این گونه کمیاب کمک کنند.

وضعیت حفاظتی خروس کولی ابروسفید

طبق فهرست قرمز IUCN، خروس کولی ابروسفید در دسته‌ی به‌شدت در معرض انقراض (Critically Endangered) قرار دارد. به گزارش راز بقا جمعیت جهانی آن حدود ۱۶ تا ۱۷ هزار پرنده تخمین زده می‌شود، اما با تهدیدات مختلف در مسیر مهاجرت و زیستگاه‌های زمستانی، این رقم ممکن است کاهش یابد.

مهم‌ترین تهدیدها

تخریب زیستگاه به‌علت گسترش کشاورزی و شهرسازی

شکار غیرقانونی در برخی کشور‌های مسیر مهاجرت

اختلال ناشی از دامداری و ماشین‌آلات کشاورزی

تغییرات اقلیمی که روی دشت‌های تولید مثل تأثیر می‌گذارند

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

شبگرد بلوچی؛ عجیب‌ترین پرنده ایران با رفتار مرموز و غیرعادی که شب‌ها شکار می‌کند و استاد استتار است

دراج؛ عمو زاده کبک و تیهو که بسیار زیباست و به خاطر گوشت خوشمزه‌اش شکار می‌شود

بلبل خرما؛ پرنده کوچکی با آوازی شگفت‌انگیز که از ایران به کشور‌های عربی قاچاق می‌شود

پرنده‌نگری در ایران؛ چگونه خروس کولی ابروسفید را ببینیم؟

برای علاقه‌مندان ایرانی به پرنده‌نگری، مشاهده‌ی خروس کولی ابروسفید یک تجربه‌ی بسیار خاص و نادر است. بهترین زمان برای دیدن این پرنده در ایران، مهر تا آبان و اسفند تا فروردین است.

نکات مفید برای پرنده‌نگری

به دشت‌ها، مزارع باز و زمین‌های خشک در ساعات صبح یا عصر بروید

از دوربین دوچشمی یا تلسکوپ برای مشاهده استفاده کنید

مکان و تعداد پرنده‌ها را یادداشت کنید و گزارش دهید

با سکوت و دقت، مزاحم پرنده‌ها نشوید

همچنین می‌توانید به پلتفرم‌هایی مانند کمیته ثبت پرندگان ایران (IBRC) یا eBird ایران بپیوندید تا با دیگر پرنده‌نگر‌ها در ارتباط باشید و داده‌های مفیدی به اشتراک بگذارید.

ارزش فرهنگی خروس کولی ابروسفید در ایران

اگرچه خروس کولی ابروسفید برای عموم مردم ایران چندان شناخته شده نیست، اما می‌تواند به نمادی از تنوع زیستی ایران تبدیل شود. به گزارش راز بقا حضور این گونه در برنامه‌های آموزشی محیط زیست، مدارس و مستند‌های ایرانی می‌تواند نقش مثبتی در افزایش آگاهی و تعلق خاطر ملی داشته باشد.

نام «خروس کولی» در فرهنگ محلی ایران همواره با صدا‌های خاص، دشت‌ها و حرکت همراه بوده و می‌تواند در روایت‌های زیست‌محیطی جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.

ایرانی‌ها چگونه می‌توانند به حفاظت از خروس کولی ابروسفید کمک کنند؟

اگر شما به عنوان یک کاربر ایرانی به محیط زیست اهمیت می‌دهید، می‌توانید با اقدامات ساده زیر در نجات این گونه نادر نقش داشته باشید:

یک. آگاهی‌رسانی کنید

در شبکه‌های اجتماعی درباره خروس کولی ابروسفید پست بگذارید. عکس‌ها، مقالات و ویدیو‌هایی درباره وضعیت این پرنده به اشتراک بگذارید.

دو. مشاهده‌ها را گزارش کنید

اگر این پرنده را دیدید، مکان، تاریخ و تعداد را ثبت کنید و به نهاد‌هایی مانند سازمان محیط زیست ایران یا پلتفرم‌های بین‌المللی مانند eBird گزارش دهید.

سه. از پروژه‌های حفاظت حمایت کنید

با اهدای کمک مالی یا داوطلب شدن در سازمان‌هایی که روی حفاظت پرندگان کار می‌کنند، مشارکت داشته باشید.

چهار. کشاورزی پایدار را ترویج دهید

اگر کشاورز هستید، مصرف سموم را کاهش دهید و بخشی از زمین را برای حیات‌وحش باقی بگذارید. دیگران را نیز به این مسیر تشویق کنید.

همکاری‌های بین‌المللی و نقش ایران

از آنجا که مسیر مهاجرت خروس کولی ابروسفید بیش از ۱۰ کشور را دربر می‌گیرد، حفاظت از آن نیازمند همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی است. به گزارش راز بقا ایران نیز عضو برخی از معاهدات مهم مانند کنوانسیون گونه‌های مهاجر (CMS) است.

با اجرای بهتر این معاهدات و ارتقای سیاست‌های داخلی، ایران می‌تواند پیشتاز حفاظت از پرندگان مهاجر در منطقه شود.

خروس کولی ابروسفید تنها یک پرنده‌ی مهاجر نیست؛ بلکه نمادی از تنوع طبیعی، همکاری جهانی و مسئولیت ملی ایران است. با ظاهری زیبا و سفری شگفت‌انگیز، این پرنده سزاوار توجه و حفاظت است.

اگر دوستدار طبیعت و حیات‌وحش هستید، می‌توانید نقش مؤثری در نگهداری از خروس کولی ابروسفید داشته باشید. اجازه دهیم نسل‌های آینده نیز بتوانند پرواز این پرنده‌ی کمیاب را در آسمان‌های ایران تماشا کنند.