غژگاو سفید؛ نادرترین و مقدس‌ترین گاو جهان معروف به «مروارید تبت» که نماد خوش‌شناسی است

راز بقا: یاک سفید (White Yak)، یکی از گونه‌های نادر و فرهنگی مهم از یاک‌های اهلی (Bos grunniens) است که بیشتر در مناطق مرتفع تبت و بخش‌هایی از استان چینگ‌های چین یافت می‌شود. 

به گزارش راز بقا، این حیوان به‌خاطر نمادگرایی معنوی، اهمیت اقتصادی و ویژگی‌های ژنتیکی منحصربه‌فردش، جایگاه ویژه‌ای در زندگی جوامع کوچ‌نشین و تنوع زیستی فلات تبت دارد. گرچه از نظر بسیاری از ویژگی‌ها با خویشاوندان تیره‌رنگ خود مشترک است، اما رنگ خاص و نایاب آن باعث شده همواره مورد توجه دانشمندان، دامداران و گردشگران قرار گیرد. 

خاستگاه و اهمیت فرهنگی یاک سفید یا غژ گاو

به گزارش راز بقا، خاستگاه یاک سفید به تاریخچه تکاملی گونه یاک بازمی‌گردد که حدود ده هزار سال پیش از نیاکان وحشی خود جدا شده است. در حالی که یاک‌های سیاه و قهوه‌ای در سراسر مناطق هیمالیا غالب هستند، گونه سفید آن به‌عنوان جهشی طبیعی و حیوانی مقدس در فرهنگ تبتی شناخته می‌شود. 

یاک سفید نماد پاکی، خوش‌شانسی و برکت الهی است و حضور آن در یک گله برای دامداران، مایه افتخار و خوشی به‌شمار می‌رود. 

این حیوان به‌دلیل کمیابی، جایگاهی فراتر از دام معمولی یافته است. در گذشته، یاک سفید یا غژ گاو تنها برای مراسم مذهبی و استفاده درباری نگهداری می‌شد. پوست، شیر و پشم آن در معابد و صومعه‌ها کاربرد داشته و تصویر آن در هنر‌ها و اسطوره‌های تبتی دیده می‌شود. برخی از فرقه‌های بودایی نیز یاک سفید را حیوانی فرخنده می‌دانند، درست مانند فیل سفید در سنت‌های هندی. 

ویژگی‌های جسمی و سازگاری با محیط

به گزارش راز بقا، یاک سفید از نظر ساختار بدنی مشابه سایر یاک‌های اهلی است، اما آنچه آن را متمایز می‌کند، پوشش موی بلند و سفید یا کرم‌رنگ آن است. این پوشش ضخیم باعث می‌شود تا در برابر سرمای شدید – که گاهی تا منفی ۳۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد – به‌خوبی مقاوم باشد.

اندام محکم، دست‌وپای کوتاه و ریه‌های بزرگ از دیگر ویژگی‌هایی هستند که این حیوان را برای زندگی در ارتفاعات کم‌اکسیژن و زمین‌های ناهموار فلات تبت مناسب می‌سازد. 

وزن یاک سفید بالغ بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم است. شاخ‌های آن – هم در نر و هم در ماده – به طرفین و سپس به بالا خم می‌شوند. شیر این حیوان از نظر چربی و پروتئین بسیار غنی است و برای تهیه کره و پنیر – که از اجزای اصلی رژیم غذایی تبتی هستند – کاربرد فراوان دارد. 

حفاظت و چالش‌های امروزی

به گزارش راز بقا، امروزه یاک سفید با تهدیداتی، چون تغییرات محیطی، کاهش زیستگاه و تلاقی با یاک‌های تیره‌رنگ روبه‌رو است. جمعیت آن کمتر از ۱۰ هزار رأس برآورد می‌شود که بیشتر در مناطقی، چون شهرستان خودمختار تبتی تیانژو در استان گانسو و بخش‌هایی از چینگ‌های پراکنده‌اند.

تلاش‌هایی از سوی دولت‌های محلی و جوامع دامدار برای حفظ خلوص نژادی و افزایش جمعیت این حیوان از طریق برنامه‌های اصلاح نژاد انجام شده است. 

اکوتوریسم نیز به‌عنوان ابزاری برای حفاظت به‌کار گرفته شده است. علاقه‌مندان طبیعت و فرهنگ، به‌خاطر هاله‌ای اسرارآمیز که این حیوان دارد، به دیدارش می‌روند. این گردشگری مسئولانه برای جوامع محلی درآمدزا بوده و به ترویج آگاهی نیز کمک می‌کند. با این حال، چالش‌هایی همچنان باقی است، به‌ویژه با روند نوسازی و تغییرات اقلیمی که بر شیوه‌های سنتی زندگی تأثیر گذاشته‌اند. 

یاک سفید تنها یک گونه نادر زیستی نیست؛ بلکه نمادی فرهنگی و بازمانده‌ای زنده از سنت‌های کهن است. حفظ این حیوان باشکوه، نه‌تنها گامی در راستای حفاظت از تنوع زیستی، بلکه ادای احترام به میراث معنوی و بومی فلات تبت است.