گوسفند «موندری»؛ گوسفند کله شُتری دم‌باریک پاکستان با دماغ نوک‌تیز

راز بقا: تقریباً ۲۰۰ نژاد گوسفند در آسیا وجود دارد و نژاد‌های محلی گوسفند در پاکستان حدود ۳۰ نژاد است. طبقه بندی این نژاد‌ها بر اساس مورفولوژی دُم انجام شده است. این نژاد‌ها در حالت کلی به دو دسته گوسفند دم باریک و دم پهن طبقه بندی می‌شوند. 

به گزارش راز بقا، به طور کلی در مناطق آبی، نژاد‌های گوسفند دم باریک یافت می‌شوند در حالی که نژاد‌های گوسفند دم پهن در زمین‌های خشک و مناطق کوهستانی سند، خیبر پوختونخوا، و کشمیر یافت می‌شوند. بررسی نژاد‌های گوسفند در پاکستان نشان می‌دهد که گوسفند دم باریک شامل بوچی، بالتیستانی، دامنی، چولستانی، کاغانی، کایل، کجلی، کوکا، هیسرداله، کالی، لوهی، کاچی، پاهاری، پونچی، سیپلی و تالی است. 

همچنین بر اساس بررسی محققان گوسفند دم پهن شامل بلوچی، بیبریک، بلخی، گوجال، دمبی، هشت نگری، هرنای، خجلو، کوهی قیزار، میچنی، لاتی/ نمکی، رخشانی، تیرهی و وزیری است. نژاد‌های گوسفند بوچی، لوهی، تالی، لاتی، چولیستانی، سیپلی، خجلو، هیسترداله، کجلی در پنجاب یافت می‌شوند. همچنین گوسفند‌های دامبی، کاچی و کوکا در سند یافت می‌شوند و بلخی، دامنی، کاشانی، هشتنگری، میچنی، تیرهی و وزیری در خیبر پوختونخوا و بلوچی، بیبریک، هرنای و رخشانی در بلوچستان یافت می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بالتیستانی، گوجال، کایل، کالی، کوهی گیزار، پاهاری و پونچی در ناحیه شمالی و آزاد جامو و کشمیر یافت می‌شوند. 

گوسفند موندری

البته این همه نژاد‌ها نیست و ممکن است هنوز نژاد‌های گوسفند دیگری در کشور پاکستان موجود باشد که منتظر مستندات هستند. در منطقه راجانپور در ایالت پنجاب، نژادی از گوسفندان وجود دارد که هنوز به عنوان یک نژاد جداگانه البته به طور رسمی شناخته نشده است هر چند مردم محلی آن را به عنوان یک نژاد جداگانه شناسایی می‌کنند. این نژاد توسط مردم محلی گوسفند «موندری» نامیده می‌شود. این گوسفند در بسیاری از نقاط کشور پاکستان یافت می‌شود، اما به تعداد زیاد در منطقه پنجاب وجود دارد. «گوسفند موندری» از نظر مورفولوژیکی با سایر نژاد‌های محلی گوسفند متفاوت است. این گوسفند دارای ویژگی‌های فیزیکی متفاوتی با سایر نژاد‌های محلی پاکستان است، بنابراین، نیاز به مطالعه ژنتیکی نیز وجود دارد که چرا این گوسفند با سایر نژاد‌ها یا بخشی از برخی از نژاد‌های موجود متفاوت است.

گوسفندان موندری نسبتاً بزرگ هستند، یک نژاد دم باریک که در استان راجانپور ایالت پنجاب یافت می‌شود، با گوش‌های سفید رنگ بسیار کوتاه و بینی رومی تیز. ساختار سر این گوسفند بسیار شبیه ساختار سر شتر است و به همین دلیل می‌توان گوسفند موندری را گوسفند «کله‌شتری» نیز نامید. 

زیستگاه‌های نژاد گوسفند موندری در منطقه بین بستر کوه سلیمان تا منطقه دلتای رود سند در ناحیه راجانپور است و همچنین تعداد کمی گله در کوه سلیمان و آن سوی بستر رودخانه در مظفرگره به ویژه در علیپور و ظاهر گزارش شده است.

نژاد گوسفند موندری که از منطقه خشک «موندرا» در گجرات، هند می‌آید، به دلیل تطبیق پذیری، سختی و مزایای اقتصادی قابل توجه آن بسیار اهمیت دارد. مناطق نیمه خشک و خشک موندرا در گجرات، زادگاه نژاد گوسفند موندراست. در طول چندین نسل، این گوسفند‌ها ویژگی‌های خاصی را ایجاد کرده‌اند که آن‌ها را قادر می‌سازد در محیط‌های سخت شکوفا شوند و به چشم‌انداز کشاورزی محلی کمک شایانی کند 

ویژگی‌های ظاهری گوسفند موندری

رنگ کلی این گوسفند هم در نر و هم در ماده معمولا سفید است و این هم شامل بدن و هم کله حیوان می‌شود. گوش‌های کوچک به ترتیب ۸ و ۸.۵ سانتیمتری در نر و ماده و بینی رومی تیز از جمله ویژگی‌های ظاهری این گوسفند با شکل و شمایل عجیب و غریب است. طول پا‌ها در نر‌ها ۵۵ تا ۶۵ سانت و در ماده‌ها ۶۲ تا ۷۰ سانت است. دم این حیوان از نژاد گوسفند‌های دم باریک است و طول دم هم در نر و هم در ماده حدود ۲۳ سانتیمتر است. 
قد نر‌ها از ماده‌ها بیشتر است به طوری که قد هر گوسفند موندری نر بین ۹۲ تا ۹۶ و قد ماده ۸۴ تا ۹۰ سانتیمتر است. طول این گوسفند از نوک دماغ تا انتهای دم در نر ۱۶۵ تا ۱۷۰ و در ماده ۱۵۵ تا ۱۶۰ سانتیمتر است. دور سینه موندری نر ۱۱۰ تا ۱۱۲ و موندری ماده ۱۰۷ تا ۱۱۰ سانتیمتر است. همچنین در بررسی ویژگی‌های ظاهری باید به دور شکم نیز پرداخت که در نر‌ها ۱۲۵ تا ۱۳۰ و در ماده‌ها ۱۲۰ تا ۱۳۵ سانتیمتر است. 

حال ممکن است این سؤال ایجاد شود که این گوسفند بیشتر برای پشم پرورش داده می‌شود یا گوشت. در اینجا باید گفت که گوسفند موندری نر سالانه ۲.۵ کیلوگرم پشم می‌دهد و ماده هم سالانه ۲ کیلوگرم. سایز الیاف پشم این گوسفند بین ۲۲ تا ۲۷ سانتیمتر است. 

طول سر این حیوان در نر ۲۶ سانتیمتر و در ماده ۲۳ سانتیمتر است و پهنای سر نیز در نر و ماده نیز ۱۷ و ۱۵.۵ سانتیمتر است. فاصله بین دو چشم این حیوان در نر ۱۶ و در ماده ۱۴.۵ سانت است. 

نکته مهم دیگر درباره گوسفند موندری وزن آن است. وزن این حیوان در هنگام تولد در نر ۵ کیلوگرم و در ماده ۴.۵ کیلوگرم است و نر‌ها در دوران بلوغ و بزرگسالی به ۸۵ تا ۹۵ کیلوگرم می‌رسند و ماده‌ها نیز به ۷۵ تا ۸۵ کیلوگرم. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

گوسفند «یعقوب»؛ گوسفندی باستانی و عجیب با چهار شاخ که یهودی‌ها ادعای مالکیتش را دارند!

«بُزفند»؛ حیوان بسیار کمیاب و عقیمی که حاصل جفت‌گیری بز و گوسفند است

«بزوار»؛ بز ایرانی ماقبل تاریخ که آمریکایی‌ها برایش سر و دست می‌شکنند

«کونگا»؛ حیوان باستانی که نتیجه جفت‌گیری الاغ و اسب است، چطور بین‌النهرین را تکان داد؟

«خر کاتالان»؛ یک خرِ نیم تنی و به شدت سیاسی که بهترین نژاد خر در جهان است!

مطالعات ژنتیکی روی گوسفند موندری انجام شده و البته نتایج قابل توجهی داشته است. بر اساس این مطالعه که در می‌سال ۲۰۲۳ انجام شد بسیاری از نژاد‌های گوسفند در پاکستان، هند، ایران و چین رابطه بسیار نزدیکی با گوسفند‌های استرالیا، گرجستان و روسیه داشتند. برخی از نژاد‌های گوسفند در ایران، چین و پاکستان ارتباط ژنتیکی بسیار نزدیکی با گوسفند‌های لهستانی، ایتالیایی، فنلاندی، روسی، عراقی و اوکراینی و ترکیه نشان دادند. «گوسفند موندری» بر اساس این مطالعه ژنتیکی انجام شده یک نژاد کاملا جدا از سایر نژاد‌های گوسفند به لحاظ فیلوژنتیک شناخته می‌شود.

قبلا طبقه‌بندی گوسفندان بر اساس ویژگی‌های مورفولوژیکی انجام می‌شد و بر همین اساس گوسفند موندری به عنوان یک نژاد جداگانه شناخته شده بود چرا که به لحاظ ظاهری تفاوت‌های بارزی با سایر گوسفندان محلی دارد. طبقه‌بندی‌های جدید بر اساس ساختار ژنتیکی انجام می‌شود و مطالعه نژاد گوسفند موندری پاکستان بر اساس درخت فیلوژنتیک نشان می‌دهد که این گوسفند حتی به لحاظ ژنتیکی نیز با سایر گوسفندان متفاوت است. 

گوسفندان موندری به داشتن بنیه قوی معروف هستند که آن‌ها را برای مقاومت در برابر سختی‌های زیستگاه طبیعی خود ایده آل می‌کند. آن‌ها می‌توانند به راحتی در زمین‌های ناهموار حرکت کنند، زیرا پا‌های قوی و سبدنی قدرتمند دارند. گوسفندان موندری به دلیل پوشش منحصر به فرد خود نیز شناخته شده هستند و به همین دلیل آن‌ها در برابر دمای بسیار سرد عایق هستند. به دلیل نرمی و انعطاف پذیری، پشم موندری آن به دلیل کیفیت آن بسیار ارزشمند است. این گوسفندان به دلیل سازگاری‌شان با محیط‌های مختلف شناخته شده‌اند. آن‌ها برای زندگی در محیط‌های خشک سازگار شده اند و در برابر کمبود آب و غذا انعطاف پذیری و البته مقاومت بالایی از خود نشان داده اند.

شیوه‌های چرای مؤثر گوسفندان موندری برای حفظ سلامت مراتع ضروری است. ظرفیت آن‌ها برای تغذیه از طیف وسیعی از گیاهان رشد بیش از حد آن‌ها را مهار می‌کند و تنوع زیستی را تشویق می‌کند. از جمله نکات بسیار مهم دیگر این است که گوسفندان موندری بسیار بارور هستند و همین آن‌ها را به منبعی عالی برای ابتکارات پرورشی با هدف افزایش بهره وری دام تبدیل می‌کند. 

گوسفند موندری در درجه اول برای پشم با کیفیتش پرورش داده می‌شود و در کاربرد‌های مختلف نساجی استفاده می‌شود. علاوه بر این، آن‌ها از طریق تولید گوشت به اقتصاد محلی کمک می‌کنند و نقش حیاتی در مدیریت مراتع دارند.