«کونگا»؛ حیوان باستانی که نتیجه جفت‌گیری الاغ و اسب است، چطور بین‌النهرین را تکان داد؟

راز بقا: تجزیه و تحلیل ژنتیکی نمونه فسیل‌شده کونگا مشخص کرده است که این حیوان یکی از اولین حیوانات دورگه در جهان است. این حیوان دورگه در پی جفت‌گیریِ یک الاغ خدمتکار با یک اسب وحشی قدرتمند خلق شد.

لوح‌های متعدد با خط میخی در بین‌النهرین به یک اسب مرموز اشاره می‌کند: کونگا (Kunga).

به گزارش راز بقا، اعتقاد عمومی بر این است که اولین جوامع پیچیده انسانی در بین‌النهرین باستان آغاز شد. بیش از سه هزار سال قبل از تولد مسیح، نوع جدیدی از جامعه انسانی در آن‌جا شروع به ظهور کرد؛ جامعه‌ای که با سه ویژگی متمایز مشخص می‌شد: سواد، کشاورزی و پرورش و فروش «کونگا».

در میان باستان‌شناسان، کونگا به عنوان یکی از اولین جانوران باری بشر شناخته می‌شود. در حال حاضر، تحقیقات DNA نشان می‌دهد که این اسب قابل توجه ممکن است اولین حیوان هیبریدی ساخته‌شده توسط انسان نیز بوده باشد.

براساس متون خط میخی، «کونگا» یکی از شش اسبی بود که برای مردمِ بین‌النهرین شناخته شده بود. یک نمونه سالم از آن می‌توانست تا شش برابر قیمت یک الاغ فروخته شود.

این حیوان به عنوان نمادی از مقام و ثروت در نظر گرفته می‌شد و اغلب در جهیزیه خانواده‌های ثروتمند قرار می‌گرفت یا به عنوان هدیه دیپلماتیک استفاده می‌شد.

کونگا این اعتبار را مدیون سودمندیِ خود است: اندازه و استحکام، آن‌را جایگزین مناسبی برای الاغ می‌کرد و می‌شد از آن برای کشیدن همه‌چیز، از ارابه گرفته تا گاری و گاوآهن، استفاده کرد.

مانند هر دارایی گران‌بهایی، اقتصاد مبتنی بر پرورش و فروش این جانوران باری قابل توجه و پیچیده بود.

کسانی که به دنبال خرید کُره کونگا بودند در داخل شهر به دنبال آن نبودند. تقاضا برای این حیوان آنقدر زیاد بود که تولید آن به روستا‌ها منتقل شد.

متون باقی مانده نشان می‌دهد که شهر‌های سومر، سوریه و البا کونگا‌های خود را از یک مکان خاص وارد می‌کردند: یک «مرکز پرورش» در ناگار، در شمال بین‌النهرین.

+ پیشنهاد مطالعه: با آبزی عجیبی که حاصل پیوندِ نهنگ قاتل و دلفین است آشنا شوید

خاستگاه شبح‌وار کونگا

محل پیدایش کونگا مشخص نیست. موزاییک‌ها و لوح‌های تاریخی که این حیوان را توصیف می‌کنند، هیچ اطلاعاتی در مورد ساختار ژنتیکی‌اش ارائه نمی‌دهند. به این ترتیب مورخان مختلف به نتایج متفاوتی رسیده اند.

برخی می‌گویند که اصطلاح «کونگا» در مورد حیوانات وحشی ایرانی که صید و آموزش دیده بودند استفاده می‌شد. سوارکاران ایرانی هنوز هم تا به امروز در روستا‌های ایران از این حیوانات سواری می‌گیرند، اما بسیاری از سوارکاران مدرن متوجه می‌شوند که اهلی‌کردن این حیوان سرسخت بسیار دشوار است.

محققان مدت‌ها متفق القول بوده‌اند که یکی از والدین کونگا خر است؛ خری به نامِ “Equus africanus asinus”، یک زیرگونه اهلی از الاغ، که گمان می‌رود حداقل از هزاره چهارم قبل از میلاد در بین‌النهرین وجود داشته است.

برخی دیگر معتقدند که کونگا نتیجه اسبی باستانی به نامِ “anše-edin-na” و معروف به «عصای صحرا» است؛ اصطلاحی که در الواح بین‌النهرین ثبت شده و می‌تواند به تعدادی از زیرگونه‌های اسبی اشاره کند.

پس از سال‌ها بحث، گروهی از دیرینه‌شناسان از موسسه ژاک مونود در پاریس، سرانجام به سؤالی که در مورد ریشه‌های کونگا وجود دارد، پاسخ دادند.

آن‌ها در ژانویه ۲۰۲۲، ژنوم بقایای کونگای ۴۵۰۰ ساله کشف‌شده در مجتمع تدفین در ام المراء (شهری باستانی در سوریه) را مورد مطالعه قرار دادند. DNA کونگا توالی‌یابی و با سایر اسب‌ها مقایسه شد تا موقعیت آن روی شجره خانواده مشخص شود.

نتایج منتشر شده در "Science Advances" نشان می‌دهد که کونگا نوعی حیوان دورگه بوده که از جفت‌‎گیری خر‌های اهلی با همیون‌های نر (male hemiones) ایجاد شده است.

کونگا حیوان هیبریدی مهم برای سیاست و نماد‌های فرهنگی-اجتماعی

مجموعه قبر‌های ام‌المراء در ۵۵ کیلومتری شرق حلب امروزی قرار دارد. هدایای تدفین گران قیمت و استادانه نشان می‌دهد که مردان و زنانی که در اینجا دفن شده‌اند، بخشی از تأثیرگذارترین خانواده‌های بین‌النهرین بوده اند.

در کنار اجساد، باستان‌شناسان ظروف نقره‌ای و سلاح‌های برنزی و زیورآلات ساخته شده از لاجورد (سنگی نیمه قیمتی که به دلیل رنگ آبی روشنش ارزشمند است) پیدا کردند. همچنین اسکلت ۲۵ قطعه اسب نر نیز ذر کنارشان حضور داشت. محققان با اسکن اجساد برای وجود ضربه، دریافتند که نیمی از آن‌ها به دلایل طبیعی جان خود را از دست داده‌اند. به نظر می‌رسد نیمی دیگر «عمداً برای دفن در این مقبره کشته شده‌اند».

به گزارش راز بقا، ویژگی‌های منحصر به فرد اسکلت‌ها نشان می‌دهد که آن‌ها احتمالا همان موجوداتی هستند که بسیاری از منابع ازبه عنوان «کونگا» از آن‌ها یاد می‌کنند. با این حال، چنین ادعایی قبل از اینکه بتوان با هر درجه‌ای از قطعیت بیان شود، مستلزم اثبات علمی بود.

محققان ژنوم بقایای ام‌المره را با نمونه‌های مشابهی که از دوران اولیه به دست آمده بود مقایسه کردند: «برای روشن‌شدن این مسئله که آیا در مقبره ام‌المرا بقایای هیبرید‌های مهم سیاسی و نمادین که در لوح‌های میخی متعددی از آن‌ها به‌عنوان کونگا یاد می‌شود، وجود دارد یا خیر».

جستجو برای نشانگر‌های تک والدینی

تجزیه و تحلیل ژنتیکی نشان داد که کونگا به هیچ وجه یک زیرگونه مشخص از اسب نیست، بلکه یک حیوان دورگه است که از تلاقی یک الاغ اهلی ماده با یک همیون نر ایجاد شده است. این ادعای علمی با شواهد باستان‌شناسی پیرامون تاریخ کونگا مطابقت دارد: کونگا‌ها به دلیل ژن‌های مختلطشان عقیم به دنیا می‌آیند. این، همراه با این واقعیت که همیون‌های نر یک گونه وحشی بودند، اقتصاد قابل توجهی را که در پس پرورش کونگا وجود داشت، توجیه می‌کند.

دی‌ان‌ای کونگا به دلیلِ محبوبیتِ این حیوان اشاره می‌کند: کونگا قدرت و اراده یک اسب وحشی و نوکریِ یک اسب اهلی را داشت. کونگا، قوی‌تر و سریع‌تر از الاغ‌ها (و بسیار سریعتر از اسبها)، اما قابل کنترل‌تر از منیون‌ها بود.

میراث کونگا

به گزارش راز بقا، تطبیق پذیری کونگا باعث شد این حیوان برای انسان بسیار مفید باشد و برای چندین قرن در بین‌النهرین به عنوان جانور اصلی خدمت کرده است.

متأسفانه، سلطنت کونگا دوام نیاورد و زمانی که اسب‌های اهلی (و به همان اندازه قوی) در منطقه معرفی شدند، رواج کونگا شروع به کاهش کرد.

کونگا که یک حیوان دورگه عقیم بود، نتوانست ردی از خود در سوابق تکاملی جهان به جا بگذارد. با این حال، در حالی که خود این گونه از بین‌النهرین ناپدید شد، لوح‌ها و موزاییک‌های خط میخی از این منطقه همچنان وجود آن‌ها را به یاد‌ها می‌آوردند و کمک‌های قابل‌توجهی که این حیواناتِ دست‌ساخته در جامعه بشری انجام داده بودند، نشان می‌دهند.