فاشرا یا قیره؛ گیاهی خطرناک و کشنده در کرمانشاه که با آن جادو می‌کنند و ریشه‌هایی شبیه بدن انسان دارد

راز بقا: فاشرا یا قیره که با نام‌های دیگری مانند «بریونیای دوپایه» یا «تاک سرخ» نیز خوانده می‌شود، گیاهی چندساله، خزنده و از خانواده کدوییان (Cucurbitaceae) است. این گیاه با نام علمی Bryonia dioica Jacq. بومی اروپا و بخش‌هایی از آسیای غربی است و به‌واسطه‌ی برگ‌های پنجه‌ای شکل و میوه‌های قرمز و درخشان خود شهرت دارد.

به گزارش راز بقا، با وجود ظاهر زیبایش، تمام بخش‌های این گیاه به شدت سمی هستند. این گیاه، دوپایه است؛ به این معنا که گیاهان نر و ماده به صورت جدا از هم رشد می‌کنند، که ویژگی نادری در میان گیاهان گلدار محسوب می‌شود. 

ویژگی‌های گیاه‌شناختی و زیستگاه

به گزارش راز بقا، قیره گیاهی بالا‌رونده و علفی است که می‌تواند تا ارتفاع ۲ تا ۴ متر رشد کند. با استفاده از پیچک‌های مارپیچ، به درختچه‌ها، حصار‌ها و دیوار‌ها می‌چسبد و بالا می‌رود. برگ‌های آن پنجه‌ای و معمولاً پنج‌لوبه و زبر هستند. گل‌های این گیاه کوچک، سبز مایل به سفید و بسته به جنس گیاه، نر یا ماده هستند. در تابستان، گیاهان ماده خوشه‌هایی از میوه‌های کوچک قرمز رنگ و شفاف تولید می‌کنند که بسیار جلب توجه می‌کنند. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

گوزبری یا انگور فرنگی؛ میوه‌ای گرد و پرزدار که برای تقویت پوست و مو عالی‌ست و کاشت آن درآمد زیادی دارد

سورگوم یا ذرت خوشه‌ای؛ غله‌ای تابستانی در خوزستان که جای ذرت را گرفته، آب کم مصرف می‌کند و کاشت آن سود زیادی دارد

این گیاه بیشتر در پرچین‌ها، کناره‌های جنگل‌ها و حاشیه‌ی جاده‌ها رشد می‌کند. خاک‌های زهکشی‌شده و آفتاب نیمه‌مستقیم را ترجیح می‌دهد. بریونیا دیوئیکا به‌ویژه در جنوب انگلستان و غرب اروپا رایج است و در برخی مناطق آمریکای شمالی نیز به‌طور طبیعی گسترش یافته. با این حال، همه بخش‌های آن، به‌ویژه ریشه، به‌شدت سمی هستند. 

سمیت و کاربرد‌های دارویی

به گزارش راز بقا، ریشه‌ی قیره یا همان بریونیا دیوئیکا حاوی ترکیبات شیمیایی قدرتمندی از جمله کوکوربیتاسین‌ها و بریونیسین است که می‌توانند اثرات مسهل شدید و خطرناک داشته باشند. حتی مقدار کمی از این گیاه می‌تواند باعث استفراغ، اسهال، سرگیجه و در موارد شدید، مرگ شود. 

با وجود این خطرات، بریونیا در طب سنتی سابقه‌ای طولانی دارد. در گذشته، از دوز‌های کنترل‌شده‌ی آن برای درمان بیماری‌هایی مانند نقرس، التهاب‌های مفصلی و عفونت‌های ریوی استفاده می‌شد.

در پزشکی هومیوپاتی، هنوز هم از عصاره‌ی بسیار رقیق‌شده‌ی آن برای درمان سرفه‌های خشک و درد‌های عضلانی استفاده می‌شود. اما به دلیل سمیت بالا، مصرف خانگی و خودسرانه‌ی آن بسیار خطرناک و کاملاً ممنوع است. در گذشته این گیاه را با «مندراک» اشتباه می‌گرفتند و برای آن خواص جادویی یا عشقی قائل بودند..

جایگاه فرهنگی و باور‌های عامیانه

در فرهنگ عامه‌ی اروپایی، Bryonia dioica با جادو و خرافه پیوندی دیرینه دارد. ریشه‌ی بزرگ و گاه انسان‌مانند آن باعث شد که به آن لقب «مندراک انگلیسی» داده شود. در قرون وسطی باور داشتند که این ریشه قدرت‌های جادویی دارد و می‌تواند بخت‌گشا یا دورکننده‌ی ارواح خبیث باشد. برخی حتی ریشه‌ها را به شکل انسان‌های کوچک می‌تراشیدند و به‌عنوان طلسم می‌فروختند. 

در قرون ۱۶ و ۱۷، این گیاه در بطری‌های جادویی معروف به witch bottles قرار می‌گرفت که در زیر زمین دفن می‌شدند تا از فرد در برابر نیرو‌های شر محافظت کنند. کشاورزان نیز آن را در اطراف اصطبل‌ها می‌کاشتند تا دام‌ها را از بیماری حفظ کند، هرچند این کار خطر مسمومیت برای دام‌ها داشت. بریونیا نمونه‌ی کاملی از دوگانگی است: گیاهی که هم مایه‌ی شفا بود و هم منبع خطر. 

عجیب‌ترین ویژگی‌های قیره

به گزارش راز بقا، یکی از عجیب‌ترین ویژگی‌های قیره شکل ریشه‌ی آن است که گاهی به طرز شگفت‌انگیزی شبیه به اندام‌های انسانی یا حتی بدن کامل انسان درمی‌آید. در قرون وسطی، فروشندگان تقلبی این ریشه را به شکل انسان‌های کوچک می‌تراشیدند و به‌عنوان طلسم‌هایی جادویی برای جذب بخت، باروری یا دفع شر می‌فروختند.

مردم حتی برای درآوردن این ریشه از خاک، آیین‌هایی خاص انجام می‌دادند؛ از جمله بستن ریشه به گردن سگ و دور شدن از صحنه، تا فریاد «ارواح گیاه» را نشنوند؛ باوری که از افسانه‌های مندراک گرفته شده بود. 

نکته‌ی عجیب دیگر، استفاده‌ی دارویی از گیاهی است که ذاتاً کشنده است. با وجود سمیت شدید، قیره برای درمان طاعون، جذام و بیماری‌های مزمن به کار می‌رفت. همچنین در برخی گزارش‌ها، خاصیت توهم‌زایی خفیفی برای آن ذکر شده که احتمالاً به شهرت جادویی‌اش دامن زده است. 

ویژگی نر و ماده بودن جداگانه‌ی گیاه هم، که در دنیای گیاهان نادر است، به بُعد رمزی و نمادین آن افزوده: دوگانگی زن/ مرد، خیر/ شر، مرگ/ زندگی. بدین‌ترتیب، قیره یا همان فاشرا در مرز باریک بین علم گیاه‌شناسی و اسطوره‌گرایی ایستاده است.