بادمجان با آب خاکستری؛ خلاقیت روستاییان که آب سالم نداشتند، ولی محصولات باکیفیتی پروش می‌دادند

راز بقا: در دل اقلیم خشک و کم‌آب ایران، جایی‌که باران نعمت نایابی است و خاک‌ها تشنه یک قطره آب شیرین مانده‌اند، گاه ابتکار‌های ساده ولی کارساز از دل زندگی مردم سر برمی‌آورد. یکی از همین ابتکارها، استفاده از آب خاکستری در کشاورزی است؛ آبی که شاید روزگاری فقط فاضلاب به‌حساب می‌آمد، اما حالا در برخی روستا‌ها جانِ دوباره‌ای به خاک می‌دهد؛ بخصوص برای کسانی که نه قنات دارند، نه موتورپمپ، نه سهمیه آب.

به گزارش راز بقا، در روستا‌های خشک جنوب و شرق کشور از خراسان جنوبی و سیستان گرفته تا حاشیه کویر مرکزی بعضی خانواده‌های روستایی به‌جای رها کردن فاضلاب‌های سبک خانه، مثل آب ظرف‌شویی و حمام، آنها را به‌صورت ساده جمع‌آوری کرده و به زمین‌های کوچک حیاط یا قطعه زمین زراعی‌شان هدایت می‌کنند. همین آب‌ها که به آنها آب خاکستری می‌گویند، تبدیل به منبع آبی برای پرورش بادمجان، سبزی خوردن، گوجه‌فرنگی و حتی در مواردی بوته‌های خیار شده‌اند.

آب خاکستری یعنی چه؟

آب خاکستری، برخلاف آب سیاه (فاضلاب توالت)، آب‌هایی هستند که در شست‌وشوی روزانه خانه تولید می‌شوند؛ مثل آبی که از لباس‌شویی، حمام، وضو یا شستن ظرف‌ها به‌وجود می‌آید. این آب‌ها معمولاً حاوی مواد شوینده‌ی سبک یا چربی‌های جزئی هستند، اما برخلاف تصور عمومی، اگر به‌درستی مدیریت شوند، می‌توانند در کشاورزی سبک خصوصاً باغچه‌های خانگی یا کشت‌های کوچک بسیار مؤثر باشند.

وقتی قنات نیست، نوآوری هست

در بسیاری از مناطق روستایی که قنات‌ها خشک شده‌اند یا منابع آب سطحی از بین رفته‌اند، کشاورزان دیگر چاره‌ای ندارند جز اینکه از آب‌های جایگزین استفاده کنند. به گزارش راز بقا در یکی از روستا‌های خراسان جنوبی، پیرمردی می‌گوید: «ما سال‌ها باغچه‌ای داشتیم که خشک شد، چون موتور آب را اداره اجازه نداد روشن کنیم. دخترم پیشنهاد داد آبی که باهاش ظرف می‌شوریم و حموم می‌ریم، با یه شیلنگ بریزیم پای سبزی‌ها. اولش ترسیدم خرابشون کنه، ولی دیدم چه‌قدر خوب هم رشد می‌کنن!»

این تجربه تنها به یک خانواده محدود نیست. در بخش‌هایی از استان کرمان و ایلام هم نمونه‌های مشابهی گزارش شده؛ بعضی‌ها با حفر یک حوضچه‌ی کوچک در گوشه‌ی حیاط، آب خاکستری را ته‌نشین می‌کنند تا کف‌آلودی و چربی‌اش بخوابد، و بعد از دو روز، همان آب را با دلو یا پمپ دستی به پای گیاهان‌شان می‌ریزند.

چه محصولاتی با این آب رشد می‌کنند؟

واقعیت این است که نمی‌توان هر گیاهی را با آب خاکستری پرورش داد. اما محصولات مقاومی مانند بادمجان، گوجه‌فرنگی، فلفل، خیار، گلرنگ، یونجه، سبزی خوردن، و حتی برخی انواع باقلا و لوبیا می‌توانند این آب را تحمل کرده و به خوبی رشد کنند به‌شرطی که خاک شور نباشد و سیستم زهکشی مناسبی وجود داشته باشد.

به گزارش راز بقا برخی کشاورزان باتجربه حتی معتقدند حضور صابون یا چربی ملایم در آب خاکستری می‌تواند به دفع بعضی آفات مثل شته و مگس سفید هم کمک کند. البته، این روش نیاز به دقت و رعایت نکات بهداشتی دارد، به‌خصوص اگر محصول برای مصرف خوراکی مستقیم باشد.

چرا این ابتکار ارزشمند است؟

در شرایط کنونی ایران که بحران آب روزبه‌روز جدی‌تر می‌شود و بسیاری از روستا‌ها با خالی شدن منابع آبی روبه‌رو هستند، چنین راهکار‌هایی می‌تواند هم به بقای کشاورزی خرد کمک کند و هم مانع مهاجرت روستاییان شود. استفاده از آب خاکستری، نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین ندارد؛ فقط کمی آگاهی، مدیریت و دلسوزی برای زمین.

از طرف دیگر، این روش می‌تواند الگوی آموزشی مهمی برای سایر مناطق خشک کشور باشد. اگر نهاد‌های مسئول مانند جهاد کشاورزی یا شهرداری‌ها بتوانند با برگزاری کارگاه‌های ساده و تهیه بروشور، آموزش استفاده ایمن از آب خاکستری را گسترش دهند، هم منابع آب بهینه‌تر استفاده می‌شود و هم کشاورزی در مقیاس خرد جان می‌گیرد.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

کشت خاروآبست؛ ابتکار کشاورزان استان فارس که توانستند هندوانه‌های شیرین در دل بیابان خشک و بی‌آب پروش دهند!

کشت کُرتاچ؛ ابتکار کشاورزان کهگیلویه که توانستند در دل خاک‌های فقیر و شور، سبزی، بادمجان و گوجه پرورش دهند

خطراتی که باید جدی گرفت

با وجود مزایای زیاد، استفاده نادرست از آب خاکستری می‌تواند دردسرساز شود. به گزارش راز بقا مثلاً اگر آب حاوی شوینده‌های قوی یا وایتکس باشد، به‌جای کمک، به خاک آسیب می‌زند یا گیاه را می‌سوزاند. همچنین اگر این آب مستقیماً وارد محیط زیست شود، ممکن است باعث آلودگی سفره‌های زیرزمینی یا بوی نامطبوع در محیط شود؛ بنابراین آموزش و نظارت محلی، شرط استفاده درست از این فرصت طبیعی است.

یک آینده ممکن

تصور کنید در هر خانه‌ی روستایی، آب خاکستری به‌جای اینکه به هدر برود، تبدیل به منبع حیات شود. به گزارش راز بقا هر خانه تبدیل به یک باغچه‌ی کوچک می‌شود؛ با چند بوته بادمجان و گوجه، یک ردیف سبزی خوردن، چند شاخه ریحان و شاید یک درخت انار. این تصویر نه‌تنها زیباست، بلکه ممکن و عملی است. در دنیایی که بحران آب هر روز جدی‌تر می‌شود، راه‌حل‌ها الزاماً پیچیده و گران نیستند. گاهی کافی است فقط همان آبی را که در شستن دست و صورت‌مان مصرف می‌کنیم، دوباره با نیت آبادانی استفاده کنیم.